Հայաստանի Սահմանադրութեան մէջ փոփոխութիւններ կատարելու եւ երկպալատ խորհրդարան ձեւաւորելու մտադրութիւնները, որի մասին Միացեալ Նահանգներում ակնարկել է սփիւռքի նախարար Հրանուշ Յակոբեանը, ապա Հայաստանի նախագահի մամուլի խօսնակը, ըստ գաղափարը յղացողների՝ նպատակ է հետապնդում աշխարհասփիւռ հայութիւնը ներգրաւել հայաստանեան ներքաղաքական օրակարգում: Եթէ չկշռադատուած, չհաշուարկուած ու ընդամէնը «սիրտ շահող» այդ մտադրութիւնները դառնան իրականութիւն, ապա մի կողմից չի ընդլայնուի սփիւռքի հայաստանեան օրակարգը, միւս կողմից՝ աւելի կը խորանան ներսփիւռքեան կուսակցական (ՀՅԴ-ՍԴՀԿ-ՌԱԿ), յարանուանական (առաքելական-կաթողիկէ-աւետարանական) ու միութենական (ՀԲԸՄ-Համազգային) հակասութիւնները:
Հայաստանի խնդիրները եւ բազում դժուարութիւնների լուծումները պէտք է փնտռել նախ եւ առաջ Հայաստանի ներսում: Հայաստանի թիւ մէկ թշնամին երկարաժամկէտ կտրուածքով Ազրպէյճանը չէ, ոչ էլ՝ Թուրքիան: Հայաստանի զարգացումը խոչընդոտող գործօնները տնտեսական ու քաղաքական մենաշնորհներն են, ոչ արդիւնաւէտ կառավարումն է, խորհրդարանական ու նախագահական ընտրութիւններ կեղծելն է, մարդու իրաւունքների ամէնօրեայ ոտնահարումներն են, ընկերային անարդարութիւնն է, բիրտ հարկահանութիւնն ու համատարած կաշառակերութիւնը:
Ահա այսպիսի ներքաղաքական խնդիրներ ունեցող Հայաստանի օրէնսդիր մարմնում սփիւռքից անհատների, անգամ հանճարեղ անհատների ներգրաւումը, որեւէ չափով չի պակասեցնելու Հայաստանի խնդիրները եւ ոչ էլ օգնելու է դրանց յաղթահարմանն ու լուծմանը: Ապագայ խորհրդարանում սփիւռքահայ ներկայացուցիչները, բացի կրթական ցենզից ու լայն աշխարհայեացքից, քուէարկելու պահին գրեթէ չեն տարբերուելու այսօրուայ խորհրդարանականներից: Եթէ Հայաստանի ներքաղաքական դաշտը չառողջանայ, ապա սփիւռքահայ պատգամաւորը կամ չի կարողանայ աշխատել կամ էլ՝ կը յարմարուի հայաստանեան պայմաններին ու կ'ենթարկուի խաղի կանոններին:
Նախ պէտք է ճշգրիտ ախտորոշումը գտնել ու նոր սկսել բուժման ցաւալի, երկարատեւ, բայց նաեւ միակ ճանապարհը, որը նաեւ կը լինի արժանապատիւ Հայաստանի կերտման ուղին: Երբ որ Հայաստանի իշխանութիւններն ու հասարակութիւնը (ի վերջոյ հէնց այդ հասարակութեան անդամներն են մի քանի հազար դրամով վաճառում իրենց քուէն) կարողանան գոնէ մէկ-երկու ընտրութիւն չկեղծել, այդ դէպքում կ'ունենանք հասարակութեանը պատասխանատու իշխանութիւն եւ իշխանութիւններից ակնկալիքներ ունեցող հասարակութիւն: Ներքաղաքական ճգնաժամը, համատարած ապատիան յաղթահարելու միակ տարբերակը հէնց ազատ եւ արդար ընտրութիւններն են:
Հրանուշ Յակոբեանի եւ Հայաստանի իշխանութիւնների յղացումն անընդունելի է, հում է եւ չի դիմանում որեւէ տրամաբանութեան: Ո՞ր սփիւռքն է ներկայացուած լինելու Հայաստանի երկպալատ խորհրդարանի Ծերակոյտում: Հայ-թուրքական արձանագրութիւնները մերժո՞ղ, թէ՞ Սերժ Սարգսեանի հետ նկարուելու ցանկութիւն ունեցող: Ի՞նչ կարգով պիտի կատարուի սփիւռքահայերի ընտրութիւնը: Ամէն մի գաղութից քանի՞ հոգի են ընտրուելու, ո՞ր կուսակցութիւններից, ի՞նչ ժամկէտներով: Ինչպէ՞ս է հնարաւոր՝ զուտ օրէնքի տեսակէտից, Հայաստանի խորհրդարանի վերին պալատի ընտրութիւններ կազմակերպել Թուրքիայում, որտեղ ունենք մօտ 70 հազարանոց հայ համայնք: Կամ Ռուսաստանում, որտեղ հայութեան թիւը գրեթէ այնքան է, որքան Հայաստանում:
Անկասկած, սփիւռքը պէտք է ներգրաւուած լինի հայաստանեան օրակարգում: Ժամանակն է ջախջախել հայաստանցիների մեծ մասի մօտ ձեւաւորուած այն ընկալումը, որ սփիւռքահայերը պէտք է նիւթապէս օգնեն հայրենիքին ու չմիջամտեն (դրական իմաստով) Հայաստանի ներքին խնդիրներին: Ժամանակն է նաեւ, որպէսզի սփիւռքն ընդլայնի իր օրակարգը եւ աւանդական դարձած Արցախեան բանակցութիւններից ու հայ-թուրքական յարաբերութիւններից բացի մտահոգուի Հայաստանի ներքին խնդիրներով, առաջարկի լուծման տարբերակներ եւ ուղիներ: Ամէն մի երկրի արտաքին քաղաքականութիւնը ներքինի շարունակութիւնն է: Եթէ Հայաստանի ներքին քաղաքականութիւնը շարունակի մնալ այսօրուայ անառողջ վիճակում, ապա սփիւռքը պիտի չակնկալի ընդունելի տարբերակներ Արցախեան հարցում կամ Հայաստան-Թուրքիա բանակցութիւններում:
Երբ հայ-ազրպէյճանական սահմանի վրայ հակառակորդի դիպուկահարից սպաննւում է երիտասարդ հայ զինուորը, հայկական գաղութները դատապարտում ու ցաւ են ապրում: Բայց երբ հայ դիպուկահարի գնդակից հայ երիտասարդը սպաննւում է Երեւանի կենտրոնում, սփիւռքի հակազդեցութիւնը երբեմն դառնում է անհասկանալիօրէն թոյլ: Սփիւռքի համար անհանդուրժելի պէտք է լինեն ընտրութիւնների կեղծումները, մարդու իրաւունքների ոտնահարումները, քաղաքական ու տնտեսական մենաշնորհները, համատարած կոռուպցիան ու միւս յոռի երեւոյթները, որոնք տարին տարու վրայ խարխլում են Հայաստանի պետականութեան հիմքերը:
Ինչպէ՞ս է ստացւում, որ ժողովրդի մի ստուար հատուած մերժում է հայ-թուրքական երկու արձանագրութիւնները, սակայն Հայաստանի (իբր) ներկայացուցչական մարմինը՝ Ազգային ժողովը, առանց հաշուի առնելու այդ ստուար հատուածի կարծիքը, յայտարարում է, որ ցանկացած պահի պատրաստ է վաւերացնել այդ փաստաթղթերը: Որովհետեւ Ազգային ժողովը չի արտայայտում Հայաստանի քաղաքացիների ու քաղաքական դաշտի իրական պատկերը: Որովհետեւ ընտրութիւնները կեղծուել են: Հետեւաբար, որպէսզի չունենանք խորհրդարան, որը պատրաստ է հայ-թուրքական արձանագրութիւններ վաւերացնել կամ անտեսելով հասարակական կարծիքը ընդունել Լեզուի մասին օրէնքում փոփոխութիւններ, նախ պէտք է չհանդուրժենք անարդար ընտրութիւնները:
Անարդար ընտրութիւնների հենքի վրայ բարձրացող քաղաքական համակարգը չի կարող յուսալի լինել եւ բաւարարել հասարակութեան նուազագոյն ակնկալիքները: Հետեւաբար, սփիւռքից մի քանի սենատորներ ընտրելը բալասան չի դառնայ Հայաստանի ներքաղաքական վէրքերը ապաքինելու համար:
ԹԱԹՈՒԼ ՅԱԿՈԲԵԱՆ
«Սիվիլիթաս» հիմնադրամի փորձագէտ
Յատուկ «Ազդակ»ի համար
Հայաստանի խնդիրները եւ բազում դժուարութիւնների լուծումները պէտք է փնտռել նախ եւ առաջ Հայաստանի ներսում: Հայաստանի թիւ մէկ թշնամին երկարաժամկէտ կտրուածքով Ազրպէյճանը չէ, ոչ էլ՝ Թուրքիան: Հայաստանի զարգացումը խոչընդոտող գործօնները տնտեսական ու քաղաքական մենաշնորհներն են, ոչ արդիւնաւէտ կառավարումն է, խորհրդարանական ու նախագահական ընտրութիւններ կեղծելն է, մարդու իրաւունքների ամէնօրեայ ոտնահարումներն են, ընկերային անարդարութիւնն է, բիրտ հարկահանութիւնն ու համատարած կաշառակերութիւնը:
Ահա այսպիսի ներքաղաքական խնդիրներ ունեցող Հայաստանի օրէնսդիր մարմնում սփիւռքից անհատների, անգամ հանճարեղ անհատների ներգրաւումը, որեւէ չափով չի պակասեցնելու Հայաստանի խնդիրները եւ ոչ էլ օգնելու է դրանց յաղթահարմանն ու լուծմանը: Ապագայ խորհրդարանում սփիւռքահայ ներկայացուցիչները, բացի կրթական ցենզից ու լայն աշխարհայեացքից, քուէարկելու պահին գրեթէ չեն տարբերուելու այսօրուայ խորհրդարանականներից: Եթէ Հայաստանի ներքաղաքական դաշտը չառողջանայ, ապա սփիւռքահայ պատգամաւորը կամ չի կարողանայ աշխատել կամ էլ՝ կը յարմարուի հայաստանեան պայմաններին ու կ'ենթարկուի խաղի կանոններին:
Նախ պէտք է ճշգրիտ ախտորոշումը գտնել ու նոր սկսել բուժման ցաւալի, երկարատեւ, բայց նաեւ միակ ճանապարհը, որը նաեւ կը լինի արժանապատիւ Հայաստանի կերտման ուղին: Երբ որ Հայաստանի իշխանութիւններն ու հասարակութիւնը (ի վերջոյ հէնց այդ հասարակութեան անդամներն են մի քանի հազար դրամով վաճառում իրենց քուէն) կարողանան գոնէ մէկ-երկու ընտրութիւն չկեղծել, այդ դէպքում կ'ունենանք հասարակութեանը պատասխանատու իշխանութիւն եւ իշխանութիւններից ակնկալիքներ ունեցող հասարակութիւն: Ներքաղաքական ճգնաժամը, համատարած ապատիան յաղթահարելու միակ տարբերակը հէնց ազատ եւ արդար ընտրութիւններն են:
Հրանուշ Յակոբեանի եւ Հայաստանի իշխանութիւնների յղացումն անընդունելի է, հում է եւ չի դիմանում որեւէ տրամաբանութեան: Ո՞ր սփիւռքն է ներկայացուած լինելու Հայաստանի երկպալատ խորհրդարանի Ծերակոյտում: Հայ-թուրքական արձանագրութիւնները մերժո՞ղ, թէ՞ Սերժ Սարգսեանի հետ նկարուելու ցանկութիւն ունեցող: Ի՞նչ կարգով պիտի կատարուի սփիւռքահայերի ընտրութիւնը: Ամէն մի գաղութից քանի՞ հոգի են ընտրուելու, ո՞ր կուսակցութիւններից, ի՞նչ ժամկէտներով: Ինչպէ՞ս է հնարաւոր՝ զուտ օրէնքի տեսակէտից, Հայաստանի խորհրդարանի վերին պալատի ընտրութիւններ կազմակերպել Թուրքիայում, որտեղ ունենք մօտ 70 հազարանոց հայ համայնք: Կամ Ռուսաստանում, որտեղ հայութեան թիւը գրեթէ այնքան է, որքան Հայաստանում:
Անկասկած, սփիւռքը պէտք է ներգրաւուած լինի հայաստանեան օրակարգում: Ժամանակն է ջախջախել հայաստանցիների մեծ մասի մօտ ձեւաւորուած այն ընկալումը, որ սփիւռքահայերը պէտք է նիւթապէս օգնեն հայրենիքին ու չմիջամտեն (դրական իմաստով) Հայաստանի ներքին խնդիրներին: Ժամանակն է նաեւ, որպէսզի սփիւռքն ընդլայնի իր օրակարգը եւ աւանդական դարձած Արցախեան բանակցութիւններից ու հայ-թուրքական յարաբերութիւններից բացի մտահոգուի Հայաստանի ներքին խնդիրներով, առաջարկի լուծման տարբերակներ եւ ուղիներ: Ամէն մի երկրի արտաքին քաղաքականութիւնը ներքինի շարունակութիւնն է: Եթէ Հայաստանի ներքին քաղաքականութիւնը շարունակի մնալ այսօրուայ անառողջ վիճակում, ապա սփիւռքը պիտի չակնկալի ընդունելի տարբերակներ Արցախեան հարցում կամ Հայաստան-Թուրքիա բանակցութիւններում:
Երբ հայ-ազրպէյճանական սահմանի վրայ հակառակորդի դիպուկահարից սպաննւում է երիտասարդ հայ զինուորը, հայկական գաղութները դատապարտում ու ցաւ են ապրում: Բայց երբ հայ դիպուկահարի գնդակից հայ երիտասարդը սպաննւում է Երեւանի կենտրոնում, սփիւռքի հակազդեցութիւնը երբեմն դառնում է անհասկանալիօրէն թոյլ: Սփիւռքի համար անհանդուրժելի պէտք է լինեն ընտրութիւնների կեղծումները, մարդու իրաւունքների ոտնահարումները, քաղաքական ու տնտեսական մենաշնորհները, համատարած կոռուպցիան ու միւս յոռի երեւոյթները, որոնք տարին տարու վրայ խարխլում են Հայաստանի պետականութեան հիմքերը:
Ինչպէ՞ս է ստացւում, որ ժողովրդի մի ստուար հատուած մերժում է հայ-թուրքական երկու արձանագրութիւնները, սակայն Հայաստանի (իբր) ներկայացուցչական մարմինը՝ Ազգային ժողովը, առանց հաշուի առնելու այդ ստուար հատուածի կարծիքը, յայտարարում է, որ ցանկացած պահի պատրաստ է վաւերացնել այդ փաստաթղթերը: Որովհետեւ Ազգային ժողովը չի արտայայտում Հայաստանի քաղաքացիների ու քաղաքական դաշտի իրական պատկերը: Որովհետեւ ընտրութիւնները կեղծուել են: Հետեւաբար, որպէսզի չունենանք խորհրդարան, որը պատրաստ է հայ-թուրքական արձանագրութիւններ վաւերացնել կամ անտեսելով հասարակական կարծիքը ընդունել Լեզուի մասին օրէնքում փոփոխութիւններ, նախ պէտք է չհանդուրժենք անարդար ընտրութիւնները:
Անարդար ընտրութիւնների հենքի վրայ բարձրացող քաղաքական համակարգը չի կարող յուսալի լինել եւ բաւարարել հասարակութեան նուազագոյն ակնկալիքները: Հետեւաբար, սփիւռքից մի քանի սենատորներ ընտրելը բալասան չի դառնայ Հայաստանի ներքաղաքական վէրքերը ապաքինելու համար:
ԹԱԹՈՒԼ ՅԱԿՈԲԵԱՆ
«Սիվիլիթաս» հիմնադրամի փորձագէտ
Յատուկ «Ազդակ»ի համար
