ՀԱՅՈՑ ԲԱՆԱԿԻՆ ՆՄԱՆՈՂՈՒԹԵԱՄԲ

ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ

ՀԱՅՈՑ ԲԱՆԱԿԻՆ ՆՄԱՆՈՂՈՒԹԵԱՄԲ

(ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ Ա. ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹԵԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐՈՒԹԵԱՆ

92-ԱՄԵԱԿԻՆ ԱՌԻԹՈՎ)

Հայաստանի Հանրապետութեան արտաքին քաղաքականութեան առումով բաւական դժուար ու բարդ կացութեան մէջ կը տօնակատարուի Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան հիմնադրութեան տօնը։ Պատմաքաղաքական իրադրութիւններու վերաներկայացումն ու անոնց ուղղութեամբ ծաւալած վերլուծումները, անկախակերտ սերունդի փոխանցած պատգամներն ու անոնց առնչուած քաղաքական դասերը, բնականաբար, կը կապուին այսօրուան իրականութեան։ Ո՛չ միայն Հայաստանի ներկայ Հանրապետութեան, այլ նաեւ հայոց երկրորդ Հանրապետութեան՝ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան։

Խօսքը հիմնականին մէջ կը վերաբերի Հայաստանի արտաքին գերատեսչութեան ղեկավարած ընդհանուր դաշտին, հայրենի դիւանագիտական համայն անձնակազմին, որ դժուարին առաքելութիւնը ստանձնած է՝ պայքարելու թուրքեւազրպէյճանական քաղաքական եւ քարոզչական հրետանիին դէմ։ Հայկական կողմին դէմ սանձազերծուած պատերազմը, որ ունի քաղաքական, դիւանագիտական, քարոզչական եւ տեղեկատուական բնութագիրներ, լայնածիր է, բազմամակարդակ եւ ամէնօրեայ՝ առանց դադարի։

Ընդունիլը, որ հայկական կողմը այժմու դրութեամբ համեմատաբար թոյլ դրսեւորումներ կþունենայ, նախաձեռնողականութեան պակասով կը յատկանշուի եւ յաճախ համարժէք պատասխան չի յաջողիր տալ թուրքեւազրպէյճանական հարուածներուն, սխալ պիտի չըլլար յառաջիկայ ռազմավարութեան ճշդումին եւ իրականացման աշխատանքներուն համար։

Նոյն գնահատականը, բարեբախտաբար, կարելի չէ տալ հայոց զինուժին մասին, որ արդէն քանի երրորդ անգամն ըլլալով մարտունակութեան, գերզգօնութեան եւ հատու հակահարուածի տպաւորիչ օրինակներով հանդէս կու գայ։ Հայ-ազրպէյճանական շփման զանազան գիծերու վրայ յաճախակիօրէն արձանագրուող հրադադարի խախտումները մերթ անաղմուկ շրջանցուելով, մերթ համարժէք պատասխաններով, մերթ ալ դիրքերու վերագրաւումով կը խօսի հայոց բանակի շրջանային տարողութեամբ գերմարտունակութեան եւ անգերազանցելիութեան մասին։ Զինուորական գործողութիւններով շահուածն ու պահպանուողը դիւանագիտական հարթութեան վրայ ամրագրուելու, բանաձեւուելու, որոշուելու կարիքը ունի։

Այստեղ չþակնարկուիր անշուշտ միայն իսլամական վեհաժողովներու տարազին տակ անցնող ամենահակայ բանաձեւերուն եւ նոյնիսկ առանց քուէարկութիւններու թուրքեւազրպէյճանական դիւանագիտութեան ձեռք ձգած փաստաթուղթերուն։ Նման պարագաներուն, սփիւռքեան կազմակերպութիւնները դեր ունին՝ տեղւոյն արաբական-իսլամական երկիրներու արտաքին հարցերու գերատեսչութիւններուն մօտ համապատասխան ենթահող պատրաստելու, առնուազն միեւնոյն երկիրներու պաշտօնական նախընթաց յայտարարութիւններուն չհակասող կեցուածքներ որդեգրելու։ Աւելի իրատես ակնկալութեամբ՝ ձեռնպահ քուէներ ապահովելու աշխատանքը։ Առարկայական մօտեցումը պիտի նկատէ, որ ակնկալուած այդ աշխատանքը չէ կատարուած նաեւ այս պարագաներուն։

Հայկական ագիլէսեան այս կրունկներուն վրայ կեդրոնացումը այս առիթով չի մեկնիր Եւրոխորհրդարանի թիւ 2216 որոշումէն։ Չմոռնանք, որ մարտի մէկեան օրերուն, թուրքեւազրպէյճանական միացեալ դիւանագիտական ջոկատները կը յաջողէին իրենց ի նպաստ բանաձեւ մաքսանենգել ՄԱԿ-ի ժողովին։

Յստակ է, որ հակառակորդ կողմի մեքենան թիրախաւորած է հայկական կողմը միջազգային ընտանիքին ճանչցնել որպէս «յարձակողապաշտ» «բռնագրաւող» եւ տակաւին «ջարդարար»։ Թուրքեւազրպէյճանական կողմին համար այս բանաձեւերը կը հետապնդեն հայկական ուժերը դուրս բերել ո՛չ միայն ազատագրուած տարածքներէն, այլ նաեւ՝ ամբողջ Արցախէն։ Միշտ նոյն կողմին համար նման որոշումի մը կը հետեւի հայ-թուրք յարաբերութիւններու ապասառեցումը եւ թրքական նախապայմաններու գործադրութեան ընթացակարգը։

Հայաստանի Ա. Հանրապետութեամբ կերտուած հայրենիքի անվտանգութեան եւ գոյութեան կը սպառնայ թրքական ու ազրպէյճանական կողմերուն ձեռնարկած դիւանագիտական արշաւը։ Հայկական դիւանագիտութեան սպայակազմը պարտի ինքզինք գերազանցել յար եւ նման զինուորական մարզին։ Թուրքեւազրպէյճանական միացեալ հրետանին իրեն դէմ պէտք է գտնէ Հայաստանի Հանրապետութիւն-Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութիւն-Սփիւռք եռամիասնական ճակատը։ Այս՝ որպէսզի բարգաւաճին եւ հզօրանան Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան փաստական շարունակութիւնը հանդիսացող Հայաստանի եւ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութիւնները։

ԱՐՈՒԵ՞ՍՏ, ԹԷ՞ ԱՐՀԵՍՏ... ՄԵՐ ԸՆԹԵՐՑՈՂՆԵՐԸ ԿԸ ԳՐԵՆ

Բեմադրիչներ մեզմէ կը խնդրեն գնահատել իրենց աշխատանքը` փոխանակ քննադատելու...

Ընդհանրապէս կը սիրեմ լրջօրէն կշիռքի վրայ դնել որեւէ արուեստի գործի մը դրական եւ ժխտական կողմերը եւ արդարօրէն գնահատել այն, ինչ որ իրապէս գնահատելի է այս աշխատանքներուն մէջ, եւ` ներողամտօրէն յիշել թերութիւններն ու անդրադառնալ անոնց: Սակայն, երբ արուեստը կը դադրի արուեստ ըլլալէ եւ կը դառնայ պարզապէս ընթացիկ եւ հասարակ խօսակցութիւն մը, ուր կը կորսուին նոյնիսկ քանի մը դերասաններու իրապէս գնահատելի ձիրքերը, չեմ կրնար խուսափիլ քննադատելէ: Այս օրերուն, ընդհանրապէս, քիչեր ճիշդ ձեւով կ՛արժեւորեն արուեստի գործը եւ, դժբախտաբար, տարուէ տարի կը պակսին արուեստը գնահատողները: Հետեւաբար, յաճախ արուեստագէտները չեն յաջողիր սիրաշահիլ հանդիսատեսը եւ յատկապէս` երիտասարդութեան սիրտն ու հոգին:

Այս հարցը շրջանցելու համար արուեստագէտները ստիպուած չեն իրենց գործերը յարմարեցնելու հանդիսատեսին. անգամ մը որ ան սկսի իր գործին մէջ աւելցնել կարգ մը երեւոյթներ, որոնք պիտի մղեն ժողովուրդը գոնէ դիտելու այդ գործը, հո՛ս այլեւս արուեստը կը դադրի իր բնոյթէն, որովհետեւ այլեւս չի ցուցաբերեր արուեստագէտին ինքնուրոյն կամ ինքնատիպ աշխատանքը, ո՛չ ալ` անոր թաքուն ձիրքերը: Այլ կը դառնայ 21-րդ դարու այսօրուան նիւթապաշտ աշխարհին որեւէ մէկ աննշան իրին նման, որ ստեղծուած է միայն ժողովուրդը հրապուրելու նպատակով, սակայն չի ներկայացներ որեւէ խորք կամ օգտակարութիւն: Ոմանք կը կարծեն, որ 21-րդ դարու արուեստը, նորարարութեան անունով, իրաւունք ունի շեղելու դասական ժամանակի` 1700-ական թուականներու խիստ կանոններէն` ըլլա՛յ թատրոնի, թէ արուեստի այլ բնագաւառներու մէջ: Հետեւաբար, ներկայ արուեստագէտներէն շատեր որեւէ մէկ գործ (նոյնիսկ երբեմն գործեր, որոնք շատ հեռու են արուեստի ծիրէն եւ ոչինչ կը ներկայացնեն) կ՛անուանեն իբրեւ ,արթ մոտերնե: Այլ խօսքով, նորարարութեան պիտակին տակ կարծէք ամէն բան արտօնուած է...

Մեր բեմերուն վրայ նորութիւն բերելը շատ գնահատելի աշխատանք է, սակայն կախում ունի անոր բնոյթէն: Հետաքրքրական եւ ինքնատիպ աշխատանք է նաեւ ողբերգութիւն մը վերածել տրամի` ողբերգա-կատակերգութեան, ուր ծիծաղն ու յուզմունքը զիրար խառնուելով` կը ցնցեն հանդիսատեսը: Սակայն այս մէկը յաջող կրնանք համարել միայն այն պարագային, երբ ծիծաղը կը գոյանայ իրապէս սրամիտ կատակներէ եւ յուզմունքը` դիպուկ պատկերներէ: Իսկ երբ ծիծաղի առարկան կը մարմնաւորուի հասարակ լեզուի մը ու թեթեւսոլիկ շարժուձեւերու ընդմէջէն, ան այլեւս կը դադրի իմաստ ունենալէ եւ անոր հետ փուլ կու գան նաեւ թատերական լուրջ պատկերները եւ հոգեկան նուրբ վիճակները, եւ ընդհանուրը անկում կ՛արձանագրէ: Հպարտանալով` մեր բեմադրիչներն ու դերասանները կը պնդեն, թէ թատրոնը մեր առօրեայ կեանքի ներկայացումն է, հարազատ պատկերը: Եթէ այս սխալներն ու շեղումները մաս կը կազմեն ոմանց առօրեային, եւ բեմադրիչները, կը փորձեն ուղղելե այս յոռի երեւոյթները, ապա անոնք թող դիմեն սրամիտ քննադատութիւններու, ինչպէս օրին կատարած են մեր նշանաւոր երգիծաբանները` Յ. Պարոնեան, Ե. Օտեան, եւ կամ` ուրիշ այլ հետաքրքրական միջոցներու...

ԲԱԼԻԿ ԼԱՏՈՅԵԱՆ

ՀԱՄԱԶԳԱՅԻՆԻ 6-ՐԴ ՊԱՏԳԱՄԱՒՈՐԱԿԱՆ ԺՈՂՈՎ

ՀԱՄԱԶԳԱՅԻՆԸ` ՆՈՐ ՆՈՒԱՃՈՒՄՆԵՐՈՒ ՈՒ ՄԱՐՏԱՀՐԱՒԷՐՆԵՐՈՒ ԴԷՄ ՅԱՆԴԻՄԱՆ ՀԱՍՏԱՏ ՔԱՅԼԵՐՈՎ ԿԸ ՊԱՏՐԱՍՏՈՒԻ ՆՈՐ ՔԱՌԱՄԵԱԿԻ ՄԸ

Համազգայինի ընտանիքի ներկայացուցիչները համախմբուած են Լիբանան՝ գումարելու համար Միութեան գերագոյն ժողովը, որ կոչուած է քննարկելու հայ մշակոյթին եւ կրթութեան կապուած օրախնդիրները։ Աշխարհատարած հսկայական ցանցի մասին է խօսքը, որ մշակոյթի տարբեր բնագաւառներու վերաբերեալ զանազան երկիրներու մէջ ինքզինք դրսեւորած է ամէնէն փայլուն ձեւերով՝ գրաւելով շրջաններու ո՛չ միայն հայ մշակութասէր հասարակութեան, այլ նաեւ՝ օտար ամենախստապահանջ հանրութեան ուշադրութիւնը։

Այն առաւելութիւնը, որ Համազգայինը իբրեւ մշակութային-կրթական միութիւն յաջողած է ամբարել կը կայանայ այն իրողութեան մէջ, որ մշակութային ոլորտի գաղութային ներուժը ամենայաջող եւ ամենաներդաշնակ զուգահեռներ նախագծելով յաջողած է փոխներգործօն գործընթացներու ազդեցութեան տակ զարգացնել կերպարուեստը, պարարուեստը, կրթութիւնը, դաստիարակութիւնը, երաժշտութիւնը։

Ի հարկէ զուտ մշակութաբանական խնդիրներուն մասին չի կրնար ըլլալ խօսքը։ Խնդիրները հիմնովին ազգային-քաղաքական բնոյթ ունին այս պարագային. եւ եթէ կը խօսինք մշակութային քաղաքականութեան մասին, արդէն խօսքը ինքնանպատակ մշակութային կրթական զարգացումներու մասին չէ կամ սոսկ արուեստաբանական հարցերու քննարկումին չի վերաբերիր։ Համազգայինի ծնունդը, կառուցակարգումը, դպրոցներու, մամուլի, հրատարակչատուներու հիմնադրութիւնը առաջնային նպատակ կը հետապնդեն եւ իբրեւ այդպիսին կը տեղադրուին ազգային-քաղաքականութեան ընդհանուր ուղղուածութեան մէջ։

Համազգայինը յաջողած է թէ՛ կրթական, եւ թէ՛ մշակութային բնագաւառներուն պարագային պահել ժամանակի եւ անոր ստեղծած պայմաններուն նկատմամբ համընթացութիւնն ու համաքայլ կշռոյթը։ Այս բանաձեւումը աւելի պարզ կը դառնայ, երբ իբրեւ հիմնաւորում նշմարուի այն պատանի-երիտասարդ ներուժը, որ ո՛չ միայն դպրոցական կարգով, այլ նաեւ՝ երաժշտութեան, պարարուեստի, կերպարուեստի ճամբով այսօր համախմբուած է Համազգայինի շուրջ։

Իսկ այս երեւոյթը կը տարածուի զանազան երկիրներու մէջ։ Ինչ որ հաստատել կու տայ, որ ժամանակավրէպութեան գործօնը չէ կրցած հարուածել Համազգայինը։ Շարունակականութիւնը, կառոյցներու եւ մարմիններու ինքնանորոգման մեքենականութիւնը աշխատած է հեզասահ, արդիւնաւէտ։ Թէեւ վիճակագրութիւններ կը պակսին մեզի, այսուհանդերձ, տեսանելի երեւոյթ է երիտասարդ խաւին համախմբուածութիւնը Համազգայինի զանազան միաւորներուն եւ հաստատութիւններուն շուրջ։

Այսօր բազմաթիւ են մշակութաբանական խնդիրները, մարտահրաւէրները։ Անոնցմէ են՝ սփիւռքի մէջ հայ դպրոցի իրավիճակը, հայախօսութեան պատկերը, արեւմտահայերէնի նահանջը, նոր Սփիւռքը նաեւ մշակութային հարթութեան վրայ համախմբելու, կազմակերպելու հրամայականը, թրքական մշակութային թափանցումներուն դէմ այլընտրանքային ուղիներ որոնելու անհրաժեշտութիւնը, գրական-մշակութային մամուլի պարզած պատկերը, Հայաստան-սփիւռք մշակութային կամուրջներու կառուցումը, կանոնակարգումը, համագործակցութեան նոր տարողութիւններու ապահովումը։

Ընդհանուր նոր հայեցակարգի մը մշակման խնդիրը ինքզինք զգալի կը դարձնէ հետզհետէ։ Հայրենի պետութիւնը իր գործառոյթներուն ներառած կը թուի ըլլալ սփիւռքի մշակութային խնդիրներն ու սփիւռքեան կառոյցներու հետ համագործակցութեան նոր դաշտի ձեւաւորման ծրագիրներու նախագիծերը։

Առարկայական բոլոր պատճառները կան, որ սփիւռքի կրթամշակութային հարցերու իրազեկման, խնդիրներու յաղթահարման նպատակով ուղիներու որոնման եւ համագործակցութեան ծաւալման համար հայրենի պետութեան համապատասխան մարմինները առաջնային կարգով նկատի ունենան Համազգայինի կազմակերպութիւնը՝ իր անցած ուղիով, ամբարած փորձառութեամբ, հաւաքագրած մարդուժով, արհեստավարժ գործելաձեւով, իրականացուցած ծրագիրներով, ղեկավարած հաստատութիւններով եւ մանաւանդ ներկայ երիտասարդ ու հեռանկար պարզող ներուժով։

ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ - ՉԺԽՏԵ՛Լ ՍԵՓԱԿԱՆ ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆԸ

(ՄԱՅԻՍ 6-Ի ՆԱՀԱՏԱԿԱՑ ՏՕՆԻՆ ԱՌԻԹՈՎ)

Լիբանանեան իշխանութիւնները անշքացնելով մայիս 6-ի խորհուրդը նպաստած են արդէն երկրին մէջ թրքական համակրանքի դաշտի ձեւաւորման թրքական պետութեան տարած քաղաքականութեան կայացման։ Հայկական քաղաքական կեդրոններէ տարիներէ ի վեր բարձրաձայնուող պահանջը՝ մայիս 6-ը վերադարձնելու իր ոգեկոչական պատուանդանին, կը մնայ ձայն բարբարոյ յանապատի։

Պահանջը ամենեւին չի բխիր հայկական-ազգային ներշնչումներէ։ Զուտ լիբանանեան է անիկա իբրեւ գլխագիր ՏՕՆի մը անշքացումը մերժող տեղւոյն քաղաքացի, համայնք, ժողովուրդ։ Ի վերջոյ ո՞ր երկրի քաղաքացիական հասարակութիւնը հանգիստ ու լուռ կրնայ դիտել իր պետութեան կողմէ իր երկրին եւ ժողովուրդին Նահատակաց տօնին անշքացումը, ըստ էութեան չեղեալ համարումը։

Քաղաքացիական գիտակցութեան պակասի խնդիր կայ այստեղ։ Ազգային մտածողութեան բացակայութիւն ըստ ամենայնի, որ իրերայաջորդ իշխանութիւններու կողմէ ժողովուրդի մը հաւաքական յիշողութեան ջնջումի գործողութիւնները կանխարգիլելու ո՛չ գիտակցութիւնը ունի եւ ո՛չ ալ անոր անհրաժեշտ մեքենականութիւնը ապահոված է։ Եւ երբ կը բացակային այս բոլորը, լիբանանցի քաղաքացին կրնայ մտածել, որ իր նահատակներու տօնին նման կրնայ պետական պաշտօնական օրացոյցէն օր մըն ալ ջնջուիլ Անկախութեան տօնը։

Երեւոյթը ցցուն կերպով կը խօսի քաղաքացիական հասարակարգի բացակայութեան մասին։ Տնտեսական բարգաւաճումները, քաղաքներու ենթակառոյցներու հիմնովին նորոգութիւնները, զբօսաշրջութեան առումով նոր նշաձողերու տիրապետումը ոչինչ կը նշանակեն, երբ պետութիւն մը ամբողջ անուշադրութեան կþուզէ մատնել իր ժողովուրդին նահատակները։

Առարկայական մօտեցումը այս հարցերու դիտարկումին պիտի յուշէ անկասկած, որ լիբանանցի նահատակները անուշադրութեան մատնելու պետական այս քաղաքականութիւնը նոր չէ։ Եւ չի կապուիր անմիջականօրէն թրքական գործօնի վերաշխուժացման գործողութիւններուն հետ։ Սակայն հիմա, երբ այդ բոլորին վրայ աւելցած են նաեւ թրքական եռուզեռները, բարեսիրական եւ խաղաղապահ ծխածածկոյթներու տակ թրքական ամէնէն վտանգաւոր թափանցումները, լիբանանեան պետութիւնն ու հասարակութիւնը պարտաւոր են հաշուի նստիլ Նահատակաց տօնի վերականգնման գաղափարին հետ։ Այլապէս նախ եւ առաջ ոչ թէ ջարդարար, այլ ջարդուող կողմն է հիմնական պատասխանատուն թրքական ժխտողականութեան հրաշալի ենթահող տրամադրելու յանցանքին համար։

Լիբանանեան կողմին ըրածը ի՛նքն իր նահատակներուն նկատմամբ ժխտողականութեան տարբերակ է։ Հաւաքական յիշողութեան չէզոքացումի պետական քայլ կամ ուղղակի սեփական պատմութեան որոշ ժամանակահատուածի ուրացում։ Հարցին ուրիշ բացատրութիւն տալը շեղում է էութենէն եւ ինքնարդարացման փորձերու փնտռտուքի ծառայեցուող քայլ։

Պահն է, որ լիբանանեան խորհրդարանը փութայ իր ներկայացուցած ժողովուրդի Նահատակաց տօնը վերականգնելու, ըստ արժանւոյն պետական մակարդակի վրայ ոգեկոչման միջոցառումներ ճշդել տալու եւ սերունդներու համար այս հարցով ստեղծուած բացը լրացնելու՝ արտակարգ շեշտադրումներով Նահատակաց տօնը վերյիշելու եւ վերյիշեցնելու։

Մայիս 6-ի վերականգնումը հայկական պահանջ չէ։ Համալիբանանեան է անիկա եւ լիբանանեան բոլոր կողմերը հասարակաց պարտականութիւնը ունին տապալելու ժխտողականութեան, ուրացման եւ սեփական պատմութեան ժամանակահատուածը շրջանցելու այս տրամաբանութիւնը։