Թուրքիա-Իսրայէլ - արաբական աշխարհ

ՄԵՐՁԵՑՈՒՄՆԵՐ` ՄՐՑԱԿՑԱՅԻՆ ՊԱՐՈՒՆԱԿԻ ՄԷՋ

Մամլոյ հրապարակումները կը խօսին արդէն վարչապետ Էրտողանի Լիբանան այցելութեան եւ իբրեւ փոխադարձ քայլ՝ Հըզպալլայի ղեկավար Հասան Նասրալլայի Անգարա տալիք այցելութեան մասին։ Ըստ լիբանանեան որոշ լրատուամիջոցներու կատարած կանխատեսումներուն, վարչապետ Էրտողան Լիբանանի մէջ պիտի դիմաւորուի ժողովրդային զօրակցական ընդունելութեամբ։

Նման լրատուութիւններու հետ կապուած նկատառելի նախադրեալներ տեղի կու տան հարցի քաղաքական վերլուծութիւնը տեղափոխելու Իրան-Թուրքիա մերձեցման փուլի հարթութիւն։ Այնուամենայնիւ այստեղ կայ խնդիր արաբական աշխարհին մէջ ղեկավարի դիրք գրաւելու եւ ազդեցութեան գօտի ընդարձակելու։ Ուրեմն հակառակ մերձեցումին կայ նաեւ մրցակցութեան խնդիր։ Միացեալ Նահանգներն ու ՕԹԱՆ-ը կամ առհասարակ արեւմտեան ուժերը հաշտ պիտի հետեւէին այն գործընթացին, որուն համաձայն Համասի կամ Կազայի վրայ բացի Իրանէն ազդեցութեան առումով այլընտրանքային ուժ կը ձեւաւորուի։ Իսկ եթէ այդ ուժը ՕԹԱՆ-ի անդամ եւ տակաւին Իսրայէլի ու Միացեալ Նահանգներու ռազմավարական յատուկ գործընկեր Թուրքիան է, ապա իրողութիւնը կþընկալուի շատ աւելի հանգիստ։

Շրջանային տարողութեամբ գերուժերու յարաբերակցութեան, ազդեցութեան գօտիներու ընդարձակման, աւելի ճիշդը՝ մրցակցային դաշտի սահմաններուն մէջ եւս պէտք է դիտարկել խնդիրը։ Ի վերջոյ Իրանն ու իրեն յարող ուժերը եւս կը գիտակցին, որ Թուրքիան ՕԹԱՆ-ի աշխուժ անդամ է եւ իրեն նորովի պատժող Միացեալ Նահանգներու եւ իրեն սպառնացող Իսրայէլի յատուկ ռազմավարական գործընկերը։ Գէթ տակաւին։

Հարցը այն է ուրեմն, որ ոչ միայն թրքական խաղ է արձանագրուածը Կազայի ծովեզերքը կամ ընդհանրապէս արաբական աշխարհին մէջ, այլ նաեւ առնչակից կողմերունը, որոնք թէեւ համակրանքի ալիքին ընդառաջ կը շարժին, այսուհանդերձ կը գիտակցին, որ թրքական ազդեցութեան գօտիի ընդարձակումը կþենթադրէ իրենց գօտիներու սեղմումը։

Ի վերջոյ առնչակից-զօրակցող կողմերուն համար անհրաժեշտ է Թուրքիա-Իսրայէլ յատուկ ռազմավարական գործընկերութեան բեկանումը եւ ոչ թէ այդ ուղղութեամբ միայն յայտարարութիւն կատարելը։ Ակնկալելի է այս ամբողջ ճգնաժամէն ետք ոչ թէ ներում պահանջել-ներում հայցելը, այլ դիւանագիտական կապերու ուղղակի խզումը։ Մինչդեռ բացայայտ է արդէն, որ ռազմավարական գործընկերներու արտաքին գործոց նախարարութիւններու ներկայացուցիչները խորհրդակցութիւններու մէջ են ստեղծուած ճգնաժամէն դուրս բերելու համար իրենց երկիրները։

Պետական եւ համապատասխան ծառայութիւններու մակարդակներուն վրայ արձանագրուող իրադրութիւններու, երեւութական թշնամանքներու հրահրման այս գործողութիւններու շարքը հասարակական իրողական մթնոլորտ ձեւաւորած են երկուստեք։ Իսրայէլի մէջ կեղծ չէ հակաթուրք տրամադրութիւններու բարձրացումը. նոյնպէս կեղծ չէ նաեւ Թուրքիոյ մէջ հակաիսրայէլական-հակաամերիկեան լարուած իրավիճակը։ Աւելորդ է ըսելը սակայն, որ պետականն ու հասարակականը յաճախ տրամագծօրէն տարբեր ուղղութիւններով կը զարգանան։ Պետական ծրագրաւորումներու իբրեւ արդիւնք։

Հայկական թեմաներու շուրջ նաեւ արձանագրուող բարձրաձայնումները տակաւին հասարակական հնչեղութիւն ունին եւ ոչ թէ պետական քաղաքականութեան գործառոյթներուն մաս կը կազմեն։ Տարբեր բան է իբրեւ սպառնալիք Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչումի հրամայականը շեշտելը, բոլորովին տարբեր՝ խորհրդարանի օրակարգին մէջ ներառելն ու քուէարկելը. փաստացի ճանաչումը։ Ճանաչում պահանջելը մաս կը կազմէ յայտարարողական գետնի վրայ արձանագրուող պարանաձգութեան։ Ճիշդ այս պատճառով ալ գերխանդավառուիլ պէտք չէ, որ հրէական լոպին Ուաշինկթընի պետական ժողովասրահներուն մէջ կացութիւն կը պարտադրէ ի նպաստ մեր հիմնահարցերուն։

Յարափոփոխելիութիւնն ու կտրուկ շրջադարձերը օրինաչափ են քաղաքական գործընթացներուն մէջ։ Մանաւանդ Իսրայէլի եւ Թուրքիոյ պարագաներուն, որոնք տակաւին ռազմավարական յատուկ գործընկերներ են։