ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ - ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ԳՐԵԼ-ԿԵՐՏԵԼԷՆ ԱՌԱՋ

Մինչ թրքական եւ ազրպէյճանական լրատու գործակալութիւնները հեղեղուած են ազրպէյճանական անհանգստութեամբ եւ անոնց դիմաց Ազրպէյճանին հոգատարութիւն կատարելու թրքական շեշտակի քաղաքականութեամբ, հայկական լրատուադաշտը կարծէք հանգիստի ընդհանուր իրավիճակ մը կը պարզէ։ Նիւթերը վերստին վերադարձ կատարած են ընթացիկ սովորական լրատուութիւններու։

Այս վիճակը հայկական կողմին համար առաւել մը չէ։ Հարցը պէտք է եռայ մինչեւ վաւերացման թուական եւ անկէ ետք տակաւին՝ ինչ ալ ըլլայ վաւերացման նիստին արդիւնքը։ Քննարկումներու իւրայատուկ փուլ պէտք է սկսի բազմակողմանիօրէն թէ՛ հայրենիքի եւ թէ՛ սփիւռքի մէջ։ Անգամ մը եւս վերահաստատելու համար, որ հայութեան ստուար զանգուածները դէմ են ներկայ տեսքին մէջ այս արձանագրութիւնները վաւերացնելու գաղափարին։

Պայքարը, ներկայ փուլին, պէտք է տեղափոխել նաեւ այլ հարթութիւններ։ Աւելի ճիշդը՝ պահելով ներհայկական հարթութիւնը, բողոքի գործողութիւնները ուղղել նախ թրքական պետութեան դէմ, ապա այն բոլոր առնչակից կողմերուն, որոնք հայկական կողմին կը պարտադրեն ընդառաջել թրքական նախապայմաններուն։ Ի վերջոյ աշխարհաքաղաքական հանգուցալուծումները պէտք չէ արձանագրուին հայկական կողմին հաշուոյն, որ հերթական անգամ գին վճարելու դիրքին վրայ կը գտնուի։

Ռուս-թրքական մերձեցումները կամ ռուս-ամերիկեան միջպետական շահերու համընկնումը այսօր կþոտնակոխեն հայկական իրաւունքները։ Եւ այստեղ չկայ տարանջատում հայաստանեան եւ սփիւռքեան հատուածներուն։ Որքան սփիւռքահայուն տեսիլքները մթագնող արձանագրութիւններ են ստորագրուածները, նոյնքան Հայաստանի անվտանգութեան սպառնացող հիմնադրոյթներ։ Եւրոպայէն պէտք է պահանջել առանց թրքական նախապայմաններուն տեղի տալու պարտադրել Թուրքիոյ, որ բանայ ցամաքամասի վերջին փակ սահմանը։ Ռուսիան եւ Միացեալ Նահանգները եթէ բաց սահման կ՛þուզեն շրջանին մէջ ուժանիւթի թէ առեւտուրի այլընտրանքային ուղիներ ձեւաւորելու համար, դիմացը հայկական իրաւունքները սակարկութեան սեղանին վրայ դնելու քայլերու պէտք չէ դիմեն։ Եւ անշուշտ հայկական կողմը պիտի գիտակցի այլեւս, որ կրաւորական վիճակի մէջ բոլորին շահերը գոհացնելու հարկադրանքին տակ ինքզինք պէտք չէ դնէ, այլ պահանջէ նախապայմաններու ջնջումը, սպառնայ մերժել վաւերացումը եւ ներկայ տեսքին մէջ չընդունի շարունակել հայ-թուրք յարաբերութիւններու գործընթացը։

Բողոքի գործողութիւնները պէտք է ստանան համընդհանուր տարողութիւն եւ բազմամակարդակ դրսեւորումներ։ Աշխարհաքաղաքական կեդրոններու պատրադրած նորագոյն այս խաղը պէտք չէ ընթանայ միայն հայութեան հաշւոյն։ Այստեղ կայ հիմնականին մէջ նոյն այդ աշխարհաքաղաքական ուժերուն ձեւաւորած միջազգային հանրութեան ճշդած նորմերը կոպիտ ձեւով խախտող կողմ, շրջափակող, ժխտող, նախապայմանի լեզուով խօսող պետութիւն, որ կը յաւակնի ժառանգորդը ըլլալ Օսմանեան պետութեան եւ իր տեսակին մէջ վերականգնել կայսրութիւնը նորովի մեթոտներով։ Կը խօսինք ուրեմն ցեղասպանութիւն իրականացուցած պետութեան մը այսօրուան ժառանգորդին մասին, որ միեւնոյն կայսրութեան նորովի վերականգնումը կþըմբռնէ իբրեւ ցեղասպանութիւնը ժխտող, շրջափակող, գործընթացները նախապայմանաւորող կողմ։

«Մենք պատմութիւն չենք գրեր, այլ պատմութիւն կը կերտենք», կը յոխորտար Թուրքիոյ թիւ մէկ ղեկավարը։ Պատմութիւն գրել-կերտելէն առաջ Թուրքիոյ նախագահը պէտք է գիտնայ պատմութիւնը ճիշդ կարդալ, այնտեղ տեսնելու համար, որ ո՛վ որո՛ւ դէմ ցեղասպանութիւն իրականացուցած է։ Պատմութիւն ժխտելով պատմութիւն կերտելը առնուազն պատմութեան հասկացողութեան նկատմամբ կատարեալ անգրագիտութիւն է եւ բացարձակ անհեթեթութիւն։

Սակայն գրել-կարդալու եւ կերտելու պատմութեան այս դասերուն առընթեր թրքական պետութիւնը առաւելներ ձեռք ձգելու վրայ է պատմութիւն ուսումնասիրելու առումով, այն ալ համատեղ՝ հայկական կողմին հետ։ Տակաւին՝ երրորդ կողմի մասնագէտներ ալ հրաւիրելով։ Այս բոլորը տեղի կþունենան գերպետութիւններու ներկայացուցիչներու մղումով, թրքական նախապայմանով եւ պաշտօնական Երեւանին ընդառաջումով։ Բոլորի՛ն անխտիր ըսելիք ունինք իբրեւ հայկական կողմ։ Իբրեւ պետութիւն, իբրեւ հասարակութիւն. մանաւանդ իբրեւ թէ՛ Հայաստան եւ թէ՛ սփիիւռք։