«ԱԶԴԱԿԻ ԿԱՄՈՒՐՋ» (Օտար լեզուով դպրոցներու մասին)

Ըստ ամենայնի գովելի է hեռահաղորդակցական կապի յառաջընթաց արհեստագիտութիւնը օգտագործելու «Ազդակ»ի յարատեւ ու բազմակողմանի ջանքը, որուն շրջագիծին մէջ մերթ ընդ մերթ «սքայփ»ով «կամուրջ» կը հաստատէ ան տարբեր երկիրներ բնակող հայ անհատներու միջեւ, որպէսզի գաղափարներու կենդանի շրջագայութիւն ապահովէ այժմէական հարցերու շուրջ եւ այդ գաղափարները ներկայացնէ համակարգիչի իր ընթերցողներուն:

Վերջերս «կամուրջ» հաստատելու փորձ մը ձախողեցաւ հաղորդակցական գիծերու խանգարման պատճառով: Այլապէս կարծիքներ պիտի փոխանակուէին Հայաստանի մէջ տաք վէճի առարկայ «Օտար լեզուով դպրոցներ»ու օրէնքի նախագիծին մասին:

Ծրագրուած, բայց տեղի չունեցած «Ազդակի կամուրջ»ի յաջորդող օրերուն, նախագիծը արդէն իսկ ընդունուեցաւ Ազգային ժողովէն, բայց եւ այնպէս անոր վերջնական մշակումը յետաձգուեցաւ աշնանամուտի նստաշրջանին: Այնպէս որ սպասելի է ընդդիմացող ձայներու նոր ալիք:

Հակառակ փնտռտուքիս` չկրցայ տրամադրութեանս տակ ունենալ այդ նախագիծը: Լրագրական տեղեկութիւններ եւ այդ ուղղութեամբ յայտնուած թեր ու դէմ կարծիքներու համոզիչ ըլլալու կամ համոզիչ չըլլալու հանգամանքը տուեալ ունենալով` անձնապէս կազմած եմ որոշ տեսակէտ եւ յանգած եզրակացութեան, որ ահաւասիկ.

Նախ, անհրաժեշտ է սահմանագիծ մը քաշել` համապետական-ազգային առումով ընդհանուր կրթութեան, եւ` դաստիարակութեան բովանդակութեան միջեւ, որքան ալ որ իրենց էութեամբ անոնք իրարու առնչակից նկատուին:

Դաստիարակութեան բովանդակութիւնը առհասարակ քաղաքական ընտրանք է, մինչ կրթութիւնը անկասկած որ շեշտուածօրէն համազգային խնդիր է, որուն համար մշակուած որեւէ օրէնսդրութիւն, իր հանրագումար եզրափակիչ գիծերուն մէջ, (պաթըմ լայն) պայման է որ արժանանայ համազգային ընդունելութեան: Քուէի ուժով կրթութեան վերաբերեալ օրէնսդրութիւն պարտադրել` անտեսելով հասարակութեան հակազդեցութիւնը կամ արհամարհելով ընդդիմացող տեսակէտը, պարզապէս անհեթեթութիւն է եւ վնասակար` ազգին եւ հայրենիքին համար:

Սերունդներու կազմաւորումին հետ կապուած ծանրակշիռ որեւէ խնդիր, ինչպիսին է կրթութիւնը, քաղաքական քաշքշուքի ու շահարկման միջոց դարձնելով հանրութեան դիւրագրգիռ զգայնութիւնը հրահրել թեր կամ դէմ կողմէն` պարզապէս մերժելի է ու դատապարտելի:

Սկզբունքային այս հաստատումէն ետք, որուն խորապէս հաւատացող եմ, վերադառնանք մեր շօշափած նիւթին, օտար լեզուով դպրոցներու խնդրայարոյց նախագիծին:

Շատ երկիրներու մէջ, յաճախ նաեւ հակառակ սահմանադրական արգելքի գոյութեան, տարրական` նախակրթարանի մակարդակէն սկսեալ օտար լեզուով դպրոցներ կան, որոնք կը գործեն երկկողմ համաձայնութեան հիմունքով` ժամանակաւորապէս հոն հաստատուած գործարար օտարականներու, դիւանագէտներու (եւ այլն) զաւակներուն համար: Այդ դպրոցներուն մէջ թոյլատրելի չէ տեղացիի-քաղաքացիի զաւակներու արձանագրութիւնը: Կը կարծեմ, որ Հայաստանն ալ ունի նմանատիպ դպրոցներ: Ուրեմն, վիճայարոյց հարցը կը վերաբերի մեր ազգի նորահաս սերունդին:

Օտար լեզուով դպրոցներ ունենալը (որոշ թիւով) օգտակա՞ր է, թէ՞ վնասակար: Ահա բուն հարցը:

Նախ տեսնենք, թէ որո՛նց կողմէ կը հակակշռուի-կը վերահսկուի երկրի կրթական համակարգը եւ ի՛նչ դիտաւորութենէ մղուած կ՛առաջադրուի նախագիծը:

Կառավարութեան մեծամասնութիւնը կազմող Հանրապետական կուսակցութեան անդամները, որոնք արդէն իսկ նախագիծի նախնական բովանդակութեան բարեփոխումը պահանջած էին կառավարութենէն, նախքան անոր Ազգային ժողովի օրակարգի դրուիլը, իրենց ներշնչումը կ՛առնեն Նժդեհի ազգային գաղափարախօսութենէն: Որով, կը յուսամ հաւատալ, որ անոնք ալ այդ գաղափարախօսութեան կրողներ են:

Այդ կուսակցութեան խմբակցութեան ղեկավարը` Գալուստ Սահակեան, վերջերս բառացի յայտարարեց, թէ իրենք ազգային դպրոցի,- կը կրկնեմ,- ազգային դպրոցի գաղափարախօսութենէն անդին պիտի չանցնին եւ թէ, դարձեալ իր բառերով `«նախ եւ առաջ ճիշդ հարթութեան մէջ պիտի դնենք լեզուամտածողութեան խնդիրը» (ակնարկութիւնը կը վերաբերէր օտար լեզուով դպրոցներու ծրագիրին):

Միեւնոյն յայտարարութենէն կը հասկցուէր, որ օտար լեզուով դպրոցը կը նախատեսուի 9-րդ դասարանէն վեր, երբ այլեւս ուսումը պարտադիր չէ: Կը նշանակէ, թէ ենթական ազատ է իր նախընտրութեան մէջ` ընդհատելու կամ ուզած վայրին մէջ շարունակելու դպրոցական կեանքը: Կը նշանակէ նաեւ, որ միջնակարգ ուսման շնորհիւ արդէն իսկ ազգային արմատներու վրայ հունաւորուած է ենթակային նկարագիրի եւ անհատականութեան կազմաւորումը:

Տակաւի՛ն. այդ յայտարարութեամբ հաւաստիք կը տրուէր, որ ա.- Օրէնքով ճշդուած պիտի ըլլայ այդ դպրոցներու շատ սահմանափակ թիւը` յստակացնելով անոնց տեղաբաշխումը աշխարհագրական մարզ-տարածքներու մէջ, եւ բ.- հայագիտականէն զիջում պիտի չկատարուի: Օտար լեզուի կողքին, պարզապէս օտար լեզուով պիտի դասաւանդուին նաեւ ուսողական-գիտական առարկաները:

Հետագայ օրերուն, նոյնպէս լրաքաղութենէն յայտնի դարձաւ, որ Ազգային ժողովին կողմէ հաւանութեան արժանացած նախագիծին մէջ նախատեսուած դասարանը 7-րդէն սկսեալն է եւ ոչ թէ խմբակցութեան ղեկավարին հաւաստիացուցած 9-րդէն վերը: Երկու տարիներու տարբերութիւնը շատ մեծ նշանակութիւն ունի թեր կամ դէմ ըլլալու ընտրանքին մէջ, քան ինչ որ ենթադրել կու տան աննշան կարծուած այդ «երկու» տարիները: Յուսանք, որ այս փոփոխութիւնը կը սրբագրուի վերջնական մշակումին, այլապէս արդարացում չ’ունենար խմբակցութեան ղեկավարը ի լուր մարդկանց իր մեծ սուտին համար… Համբերենք, տեսնենք:

Հանրապետականներու խմբակցութեան ղեկավարին ներկայացուցած դրուածքով եւ հաւաստիացումով, օտար լեզուով դպրոցը, 9-րդէն վեր,- եւ իբրեւ շարունակութիւնն ու լրացումը անոր` համապատասխան համալսարանը,- անկասկած պիտի ունենայ առաւելութիւններ եւ անշուշտ` անպատեհութիւններ: Արդէն ամէն դրական երեւոյթ իր սաղմին մէջ իսկ կը կրէ ժխտականին սերմը: Սա տարբերութեամբ, որ առաւելութիւններէն կարելի պիտի ըլլայ օգտուիլ, իսկ անպատեհութիւնները կարելի է հակակշռել, սահմանափակել:

Յենինք կիրարկուող փորձին վրայ` Լիբանանի մէջ: Օրինակ առնենք մեր Ճեմարանը, եւ միւսները, որոնք Գ. Սահակեանի պատկերացուցածին պէս ծրագիր կը գործադրեն եւ որոնցմէ շրջանաւարտները նուազ գիտակից ու նուազ յանձնառու չեն մեծաւ մասամբ: Հայաստանի մէջ չէ, որ այդ տիպի դպրոց մը պիտի վերածուի տեսակ մը անօրինակ մեքենայի, ուրկէ դուրս ելլողը դարձած պիտի ըլլայ ֆրանսացի, անգլիացի, ռուս…

Արդ, լիբանանեան իրականութեան մէջ, միջավայրի մրցակցութեան դիմանալու հասկնալի եւ արդարանալի պատճառով կուսակցապատկան Ճեմարանը, եւ միւսները, եթէ որոշ զիջումներ կատարած են իրենց հիմնադրութեան իսկ նպատակէն ու ազգային առաքելութենէն, ապա ուրեմն նոյնպէս հասկնալի է, որ որեւէ երկրի ղեկավարութիւն (այս պարագային Հայաստանի), միջազգային կարծր ու հետզհետէ աւելի կարծրացող մրցակցութեան դիմացող մարդիկ նախապատրաստելու կանխահոգութիւնն ունենայ:

Ի վերջոյ յանցանք չէ մայրենիքի պէս օտար լեզուներու տիրապետող պատրաստուած հայ անհատներ ունենալու քաղաքական ցանկութիւնը:

Եզրակացութիւն.- Ըստ իս, օտար լեզուով դպրոցներու առաւելութիւնները մեծապէս կը նուազեցնեն հաւանական անպատեհութիւնները,

1.- Եթէ անոնք միջնակարգէն վեր, 9-րդ դասարանի մակարդակէն սկսին, առանց զիջելու հայագիտականէն (լեզու, գրականութիւն, պատմութիւն): Մնացեալին` բնագիտութեան, տարրալուծութեան, ուսողութեան, ընդհանուր պատմութեան եւ այլ նիւթերու դասաւանդումը խնդիր չէ որ պիտի կատարուի օտար լեզուով:

2.- Եթէ անոնք չունենան «անձնական» դպրոցներու յատուկ ընդհանրական կարգավիճակ, այլ արտօնուին ու գործեն իւրայատուկ օրէնքի տրամադրութիւններու ենթակայ, սահմանափակ թիւով եւ աշխարհագրական որոշեալ տարածքներու մէջ տեղաբաշխումի պայմանով:

3.- Եթէ այդ դպրոցները (եւ օտարալեզու համալսարանները) ըլլան ոչ շահաբեր հաստատութիւններ, գիշերօթիկ բաժիններով, որպէսզի չունեւոր աշակերտներ եւս, Հայաստանէն թէ սփիւռքէն, կարելիութիւնը ունենան հոն ուսանելու…:

ՄԻՀՐԱՆ ՔԻՒՐՏՕՂԼԵԱՆ