ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ
Միացեալ Նահանգներու Ներկայացուցիչներու տան արտաքին յարաբերութիւններու յանձնախումբին նախանցեալ օրուան նիստին արձանագրուած երեւոյթները որոշ մտածումներու դուռ կը բանան։
Յանձնախումբի նախագահին բացայայտ դրական կեցուածքը անշուշտ բաւարար պիտի չըլլար ի սկզբանէ լաւատեսական տրամադրութեամբ դրական եզրայանգումներ ակնկալելու։ Նոյնիսկ քննարկման սկիզբը բանաձեւի օգտին ելոյթ ունեցողներուն թիւի գերակշռումը բացարձակ կանխատեսում կատարելու ամուր մեկնակէտ չէր ապահովեր։ Փաստօրէն, Սպիտակ տան ուշացած միջամտութիւնը ազդեց քննարկումի հետագայ ընթացքին վրայ։ Ուշացած էր նաեւ Միացեալ Նահանգներու արտաքին գործոց նախարարին յայտարարութիւնը։
Այս յապաղած միջամտութիւնները պատահական չէին անշուշտ։ Յանձնախումբի նիստի թուականը վաղուց ճշդուած էր։ Օրակարգը յստակ էր. բանաձեւի բովանդակութիւնը՝ պարզ։ Ի՞նչն էր ուրեմն, որ ամերիկեան վարչամեքենային կը թելադրէր նախ պահել լռութիւն, ապա քննարկումներու ճիշդ նախօրէին խզել լռութիւնը՝ առանց հիմնական նորութիւն յայտարարելու եւ միայն քննարկումներու ընթացք առնելէն ետք միջամտելու, կտրուկ յայտարարութիւն կատարելու, յետաձգում պահանջելու։
Այստեղ է փաստօրէն ամերիկեան վարչամեքենային կիրարկած խաղին գաղտնիքը։ Պարանը թուլցնելու, ապա վերստին ամրացնելու եւ քուէարկութիւնը դժուարացնելով քաղաքական առեւտուրի իր բաժինին գինը սուղցնելու օրինաչափ վարքագիծի մը հերթական դրսեւորումն էր, որ տեղի կþունենար ամերիկեան մայրաքաղաքին մէջ։
Փոխանցուած պատգամը պարզեցուած ձեւով այն է, որ Միացեալ Նահանգներ սերտօրէն շահագրգռուած են արձանագրութիւններու վաւերացումով եւ պայմանաւորուածութիւններու իրականացումով։ Եթէ մէկ կողմէ սպառնալիքի նախաբան կը ձեւաւորուի այս ձեւով՝ ուղղուած Թուրքիոյ, հասկցնելու համար, որ վաւերացումի առկախումը կրնայ Ցեղասպանութեան բանաձեւի որդեգրումը հասցնել երկրորդ հանգրուան, միւս կողմէ՝ հայկական կողմին անուղղակիօրէն կը բացատրուէր, որ Ցեղասպանութեան ճանաչումի գործընթացը չþենթարկուիր Հայաստան-Թուրքիա ձեռնարկուած յարաբերութիւններուն։
Այստեղ սակայն հասկնալիօրէն պատգամը աւելի մեծ տարողութեամբ ուղղուած է թրքական կողմին։ Թուրքերը իրենք եւս կը գիտակցին, որ իրականացուած այս հանգրուանը ընդամէնը հանգրուան մըն է եւ ճանաչումի վաւերականացումը տակաւին երկար ճամբայ ունի կտրելիք։ Այս պատճառներով ալ գործընթացը պէտք է դիտարկել առաւելաբար Միացեալ Նահանգներ-Թուրքիա յարաբերութիւններու շրջագիծին մէջ։
4 մարտին արձանագրուածը թէ՛ միջազգային, թէ՛ ամերիկեան եւ թէ՛ թրքական լուսարձակներ պիտի շարունակէ խլել։ Կեդրոնանանք այս պահուն հայկական դաշտին վրայ ունեցած եւ ունենալիք հաւանական ազդեցութիւններուն վրայ։ Նշենք անմիջապէս, որ ուաշինկթընեան ժողովասրահներուն մէջ միեւնոյն խրամատին մէջ էին հայոց պետութեան եւ ամերիկահայ քաղաքական կազմակերպութիւններու ներկայացուցիչները, որոնց առաջադրանքը միեւնոյնն էր անշուշտ։ Արձանագրութիւններուն համաձայն եղողն ու զանոնք իր ներկայ տեսքին մէջ մերժողը Ցեղասպանութեան ճանաչման պայքարի այս հանգրուանին նոյն նպատակը կը հետապնդէին։
Բայց։ Պէտք չէ անտեսել արգելքի այն ալիքը, որ նոր բարձրութիւն նուաճեց, երբ ամէն անգամ բանաձեւին դէմ արտայայտուող քոնկրեսական մը իր կեցուածքի հիմնաւորման հրաշալի առիթ կը գտնէր՝ մէջբերելով Հայաստան-Թուրքիա արձանագրութիւններն ու ընդհանրապէս սկսուած գործընթացը։ Անտեսելը, որ արձանագրութիւնները հարուածած են Ցեղասպանութեան ճանաչման աշխատանքը, քաղաքական կարճատեսութիւն պիտի ըլլայ։ Անշուշտ այս չի նշանակեր, որ բանաձեւին դէմ քուէարկող ամերիկացի ոեւէ պետական գործիչ, եթէ արձանագրութիւնները չըլլային, այլ պատրուակներ պիտի չորոնէր։ Արձանագրութիւններու ներկայ տեսքը պարզապէս հաստատ հիմնաւորում տրամադրեց մերժողական կեցուածքներուն։
Արձանագրութիւններուն վերապահումներ կցելը խիստ անհրաժեշտ է հետագայ գործընթացներուն համար, որքան ալ քաղաքական իրատեսութիւնը կը պահանջէ թուրք-ամերիկեան շահակցութիւններու համընկնումի կամ հակադրումի շղթաներուն մէջ դիտարկել հարցին զարգացումները։
Չմոռնանք, որ տակաւին գործընթացին սկիզբն ենք։ Եւ բոլոր երեւոյթներն ու նախադրեալները կը համոզեն, որ Ցեղասպանութեան ճանաչումի գործընթացը զուգահեռ պիտի ընթանայ արձանագրութիւններու ճակատագիրի որոշման ուղղուած երկկողմանի քայլերուն։ Հայկական կողմը վերահաշուարկներ կատարելու հարկադրանքին առջեւ է։
No comments:
Post a Comment