ՀԱՂՈՐԴԱԳՐՈՒԹԻՒՆ

Հայ քաղաքական երեք կուսակցութիւնները` ՍԴՀԿ, ՀՅԴ եւ ՌԱԿ, խստիւ կը դատապարտեն Պէյրութ այցելած թրքական պատուիրակութեան հետ Պէյրութի քաղաքապետական խորհուրդին ստորագրած համաձայնագիրը, որուն հիման վրայ Պէյրութն ու Պոլիսը քոյր քաղաքներ պիտի հռչակուին:

http://www.aztagdaily.com/?p=39971

ԻՐԱՒԱԿԱՆ ՊԵՏՈՒԹԻՒՆ (ՀՀ Սահմանադրութեան Օրուան Առիթով)

(Խմբագրական - Ազդակ, յուլիս 6, 2011)

Հայաստանի Հանրապետութիւնը նշեց Սահմանադրութեան օրը: Սահմանադիր իշխանութիւնը երկրի պետական համակարգի գլխաւոր բաղադրիչներէն է, որուն գործառոյթները, լիազօրութիւնները իբրեւ դատական ոլորտ` յստակօրէն տարանջատուած են օրէնսդիր եւ գործադիր իշխանութիւններէն: Իբրեւ կանոն` Սահմանադրական դատարանը օրէնսդիր եւ գործադիր իշխանութիւններու գործունէութիւնը իրաւական ուղղութիւններով վերահսկող հիմնական օղակ է, որուն դատելու եղանակը, նշումներն ու որոշումները հիմնական որոշիչ են երկրի պետական կառոյցներու եւ հասարակութեան գործունէութեան:

Այս տարանջատումը հիմնական ուղղորդող նշանակութիւն ունի: Սահմանադրական դատարանի գործունէութիւնը որեւէ ձեւով քաղաքական գործընթացներու ազդեցութիւնը պէտք չէ կրէ: Այլապէս, իմաստազրկուած կ՛ըլլայ անոր դերակատարութիւնը` պետական կառոյցներու գործունէութեան վերահսկելու եւ պետական շահերու շրջագիծը յստակ եւ անհատելի պահելու առումով: Իրաւական պետութեան ձեւաւորման ու կայացման յենասիւնն է անիկա, որուն նկատմամբ պատուէրային մօտեցումներու փորձերը բացառման կարգով պէտք է կանխարգիլել:

Սահմանադրական դատարանի գործունէութիւնը ոչ միայն սփիւռքահայուն, այլ նաեւ հայրենաբնակ քաղաքացիին առօրեայ տեսադաշտին մէջ երեւելի չէ: Սփիւռքահայուն համար Հայաստանի Հանրապետութեան սահմանադրութեան մասին խօսք եղաւ ամէն անգամ, որ յիշուեցաւ առաջին իշխանութիւններուն կողմէ դրուած երկքաղաքացիութեան օրէնքի ընդունման սահմանադրական արգելքին, յետոյ` այդ արգելքը հանրաքուէով հանելու անհրաժեշտութեան մասին: Սահմանադրական այս հարցը եւս ստացաւ քաղաքական գունաւորում, առաջինի պարագային արգելակելու մօտեցումով, երկրորդի պարագային սակայն, քաղաքական նպատակներէ մեկնած արգելակումը ջնջելու ծրագիրով:

Սահմանադրութեան մասին քննարկումները թէժ բնոյթ ստացան, երբ սահմանադրագէտները սկսան արծարծել Երեւան-Անգարա արձանագրութիւններուն սահմանադրականութիւնը: Այստեղ ի յայտ եկաւ սահմանադրութեան վերահսկողական գործառոյթը, հակապետական որեւէ գործառոյթի նկատմամբ անհրաժեշտ վերապահութիւններ յայտնելու դերակատարութիւնը կամ առհասարակ պետութեան շահերուն հակասող որեւէ նախաձեռնութիւն կանխելու լիազօրութիւնը:

Այդպէս եղաւ Երեւան-Անգարա արձանագրութիւններու վաւերացման համար դէպի Ազգային ժողով թղթածրարի յղման նախօրեակին Սահմանադրական դատարանի տուած որոշումը , որ միջազգային թէ պետական օրէնքներու նկատառումով ձեւակերպեց այն բոլոր վերապահութիւնները, զորս անհրաժեշտաբար պարտէին նկատի ունենալ գործադիր իշխանութիւնները: Արձանագրութիւններու սահմանադրականութիւնը հաստատելով հանդերձ:

Սահմանադրական դատարանի ճշդած վերապահութիւններու բովանդակութիւնը համահունչ էր քաղաքական գործընթացի այդ օրերու ապրած որոշակի տեղատուութեան: Մինչ այդ, սակայն, հանրապետութեան նախագահի համահայկական ուղեւորութեան ընկերակցող Սահմանադրական դատարանի նախագահը սփիւռքեան կառոյցներու ներկայացուցիչներուն հետ հանդիպումներուն ընթացքին վերապահութիւններու մասին ակնարկութիւններ չէր կատարեր: Կը խօսէր առաւելաբար արձանագրութիւններուն սահմանադրականութեան մասին:

Քաղաքական կառոյցներէն ըստ էութեան տարանջատուած մնալը հիմնարար առաջադրանք է սահմանադրական գործունէութեան համար: Հայաստանի քաղաքացիին կամ սփիւռքահայուն համար սահմանադրական հարցերու մասին տեղեկացուածութիւնը կարեւոր է դէպի իրաւական պետութիւն մեր քայլերը ուղղորդելու:

ՃԱՆԱՉՈՒՄ-ՀԱՏՈՒՑՈՒՄԻ ՀԱՄԱԿԱՐԳՈՒԱԾ ԶՈՒԳԱՀԵՌԸ

Միացեալ նահանգներու քոնկրեսին զոյգ բանաձեւերու նախագիծերու ներկայացումը իր ձեւին եւ էութեան մէջ մտածել կու տայ Հայ դատի աշխատանքներուն մէջ ռազմավարական մօտեցումի նոր քայլի դրսեւորման մասին:

Այսպէս. Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչումը պահանջող բանաձեւի նախագիծին առընթեր առաջադրուած Թուրքիոյ մէջ դաւանանքի ազատութիւն պահանջող բանաձեւը կը խօսի թրքական պետութեան կողմէ տեղւոյն քրիստոնեայ համայնքներու իրաւունքներու լիակատար ճանաչումին մասին եւ շեշտը կը դնէ իրենց կրօնը ազատօրէն դաւանելու անհրաժեշտութեան վրայ: Այստեղ չ՛աւարտիր բանաձեւի բնագիրը: Անիկա կոչ կ՛ուղղէ Թուրքիոյ կառավարութեան վերադարձնելու հայերուն, յոյներուն, ասորիներուն, պոնտացի յոյներուն եւ քրիստոնեայ այլ համայնքներուն բռնագրաւեալ եկեղեցիները:

Ի տարբերութիւն առաջին բանաձեւի նախագիծին, ուր պահանջը կրնայ բացառապէս հայկական կեդրոնէ բխիլ, այստեղ արդէն այլ փոքրամասնական ժողովուրդներուն առընթեր կայ հասարակաց շահագրգռուածութեան հիմնական այլ բաժին: Փաստաթուղթը համահունչ է վերջին քանի մը տասնամեակին Միացեալ նահանգներու ծերակոյտին մէջ որդեգրուած բանաձեւերուն, որոնք պաշտպանած են դաւանանքի ազատութիւնը, սրբավայրերն ու աղօթատեղիները: Անիկա նաեւ համահունչ է 1998-ին որդեգրուած Կրօնի միջազգային ուխտին, ինչպէս նաեւ` մարդկային իրաւանց համընդհանուր հռչակագիրին:

Ամերիկայի Հայ դատի յանձնախումբին կողմէ առնչակից կողմերու ներգրաւման փորձով եւ քոնկրեսի որդեգրած նախորդ բանաձեւերուն կամ միջազգային համաձայնութիւններուն վրայ յենելով Հայ դատի գրասենեակը մարտավարական նկատառելի քայլերու կը դիմէ առաւելներ ձեռք ձգելու համար: Ինչ որ արդիւնաւէտ աշխատանքի նախադրեալներ կը պարունակէ անշուշտ:

Ռազմավարական կարեւորութիւն ներկայացնող հարցը այս պարագային ասոնցմէ անդին է: Երկրորդ բանաձեւի մէկ բաժինը եկեղեցիներու վերադարձի պահանջն է իր իրաւատէրերուն: Հատուցման ազգային պահանջատիրութեան թղթածրարին մէկ բաժինը: Հայ դատի ռազմավարութեան մէջ ճանաչում-հատուցում զուգահեռով առաջնորդուելու երթին առնուած կարեւորագոյն քայլ է, որ կ՛առնէ Ամերիկայի Հայ դատի յանձնախումբը:

Նախագահ Օպամայի 24 ապրիլին վերայայտարարած «Մեծ եղեռն»ը առիթ տուաւ մէկէ աւելի հրապարակային պահանջներու` ռազմավարական հիմնական փոփոխութիւններ մտցնելու Հայ դատի մեր աշխատանքներուն մէջ: Ճանաչումի բանաձեւը փաստօրէն, հակառակ զօրավիգներու ապրած աճին եւ քոնկրեսի օրուան նախագահին կողմնորոշման` չէր դրուեր օրակարգի: Պարզ էր, որ ցեղասպանութեան ճանաչումը իրականանալու եզրին պիտի մօտենար, երբ թուրք-ամերիկեան շահերու բախումնային իրավիճակ ստեղծուէր: Այլապէս, օրակարգը պիտի ձգձգուէր եւ դէպքերը պիտի շարունակուէին բնութագրուիլ իբրեւ «Մեծ եղեռն»:

Այժմ ճանաչումին առընթեր կ՛առաջադրուի հատուցումի թղթածրարին մէկ կարեւոր բաժինը: Զուգահեռաբար, համակարգուած, համատեղ: Այս արդէն Ամերիկայի Հայ դատի յանձնախումբին աշխատանքի արդիւնաւէտութեան համար նոր տուեալներ կը հաղորդէ:

ԱՐՏԵՐԿԻ՞Ր, ԹԷ՞ ՍՓԻՒՌՔ

Բառեր կան, որոնք իրենց իմաստային նրբերանգով մեծապէս կը ներգործեն մեր հոգեբանութեան վրայ եւ յաճախակի գործածութեամբ կը յառաջացնեն որոշակի մտածողութիւն: Ի զուր չէ, որ քաղաքական գործիչներ, կուսակցութիւններ թէ կազմակերպութիւններ փնտռտուքի կը ձեռնարկեն, կը դիմեն ընկերաբաններու, նոյնիսկ մրցանք կը յայտարարեն, որպէսզի կարճ ու հատու լոզունգ(ներ)ու մէջ կարենան խտացեալ բանաձեւումով արտայայտել իրենց քաղաքական առաջադրանքներու ամբողջութիւնը, անցեալ ու հետագայ գործունէութեան փիլիսոփայութիւնը: Ժողովրդային զանգուածներու վրայ յաջող նախադասութեամբ մը կամ մէկ-երկու բառով արտայայտուած մտածում մը շատ աւելի խոր կ՛ազդէ, քան` ներհուն վերլուծումը...

Ակնունիի «Դէպի Երկիր» կարգախօսը իր ներգործութիւնը պիտի ունենար գաղթական հայ մարդոց մօտ, որպէսզի տարագիրի կեանքը զիրենք անհայրենիք ու թափառական գնչուի հոգեվիճակին չմատնէր, այլ մղէր, որ անոնք իրենց ցրուած կամքերն ու սեւեռումները կեդրոնացնէին հայրենիքին վրայ: Նոյնպէս, միեւնոյն կարգախօսը նորովի լիցքով ու բովանդակութեամբ հրապարակ պիտի նետուէր ՀՅԴ-ին կողմէ, Ղարաբաղեան շարժումի ու Հայաստանի վերանկախացման օրերուն, որպէսզի սփիւռքի հայութիւնը իր հնարաւոր ուժականութիւնը լարէ դէպի հոն, դէպի երկիր:

Եւ հիմա, հետզհետէ եւ անզգալաբար նուիրագործուող «արտերկիր» ու «արտերկրի հայութիւն» արտայայտութիւնը ե՛ւ Հայաստանի մէջ, ե՛ւ սփիւռքի տարածքին, առանց անդրադառնալու (կը յուսամ), որ անգոյն ու անբովանդակ այդ բառերը ոչ մէկ արձագանգ կը բերեն մեզի, մինչդեռ «սփիւռք» եւ «սփիւռքահայութիւն» բացատրութիւնը տարիներու իր հոլովոյթով ու իրագործումներով բիւրեղացուցած է մէկ ու ամբողջական, կազմակերպուած ու միաւորուած ըլլալու ընկալումը:

Սկզբնական շրջանի հոս-հոն ինկած անդիմագիծ ու գաղթական բազմութիւնը (նախապէս` «տարագիր հայութիւն», երբեմն` «մնացորդաց»), նուիրուեցաւ տիտանեան ճիգի` ինքզինք վերականգնելու կամքով: Տարիներու երկայնքին, նախ` գաղութները առանձնապէս, հորիզոնական գծի վրայ կազմակերպուեցան ու ստացան համայնքային դիմագիծ` ստեղծելով թեմական-կրօնական կեանք, կուսակցական-միութենական միաւորներ, յարակից մարզերով: Ապա բոլոր գաղութները թեմական, մշակութային, մարզական, բարեսիրական ճակատներու վրայ թէ Հայ դատի հետապնդման մարզերու մէջ միաւորուեցան ուղղահայեաց կառոյցներու մէջ եւ ատով իսկ կազմեցին մէկ ու անբաժան ամբողջութիւն` համասփիւռքեան կշիռով, տարողութեամբ ու ազգային դիմագծով: Եւ եղեւ` սփիւռքահայութիւն:

Պահ մը աչքի առաջ բերենք հայկական գաղութներու աշխարհագրական տարածուն պատկերը` բացասական տուեալներով, որոնք իրենց էութեամբն իսկ արգելք էին ուժեր համատեղելու եւ կազմակերպուելու համար. երկիրներու հեռաւորութիւն, ընկերային ըմբռնումներու եւ պետական-կառավարման համակարգերու տարբերութիւններ, տնտեսական-կենցաղային անհամաչափ իրավիճակներ, քաղաքական թէ քաղաքակրթական տարբեր` նոյնիսկ հակոտնեայ մշակոյթներ, որոնց ազդեցութեան տակ կը գտնուէին (ու տակաւին կը գտնուին) գաղութները: Այդ խառնիճաղանճին միաձոյլ դիմագիծ տալու, ազգայինով տագնապելու եւ միեւնոյն նպատակներու շուրջ համախմբելու գործը իսկապէս որ պահանջեց տարիներու տիտանեան ճիգեր:

Այդ դժուար գործընթացը եւ անոր զուգահեռ ու հետագային ձեռնարկուած ծաւալուն գործունէութիւնը սփիւռքահայու լեզուամտածողութեան մէջ «սփիւռք» հասկացողութիւնը դրոշմուեցաւ իւրայատուկ նշանակութեամբ, որ իր մէջ կը խտացնէ ցրուած, այլեւ կազմակերպուած հայերու ամբողջութիւն, դժնդակ պայմաններու դէմ մաքառում ու վերականգնում եւ պահանջատիրութիւն...

Իսկ «արտերկի՞ր»ը, եւ` «արտերկրի հայութիւն» հասկացողութի՞ւնը... Անծանօթ դրդապատճառներով ծանօթ-անծանօթ վայրերու մէջ ինկած հայեր կամ անջիղ հայ հաւաքականութիւններ, որոնք լաւագոյն պարագային, այս կամ այն ձեւով կրնան նախասրահներու (լոպի) մէջ որոշ դերակատարութիւն ունենալ, ինչ որ ժամանակաւոր բարիք է թէեւ, բայց անհեռանկար` նոյնիսկ իրենք իրենց համար:

Ատենին, առաջին նախագահ Լ. Տէր Պետրոսեանի «օտարերկրացի»ն ընդվզում պատճառեց, արդարօրէն: Բայց հիմա կը թուի, թէ հրապուրուած ենք «արտերկիր»էն եւ շռայլօրէն կը գործածենք զայն իբրեւ հաւասարազօր հոմանիշը «սփիւռք»ին:

Զարմանալի է: Մերժելով մերժեցինք օտարերկրացի ըլլալ, բայց հիմա սիրով ընդունած ենք ըլլալ... արտ-երկրացի...:

«Արտերկիր»էն հրաժարելու եւ «սփիւռք»ին կառչած մնալու կոչ մը թող նկատուի այս նշմարը:

ՄԻՀՐԱՆ ՔԻՒՐՏՕՂԼԵԱՆ

ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ. ԱԶԱՏ ՄԱՄՈՒԼ ԵՒ ԱԶԴԵՑԻԿՈՒԹԵԱՆ ԽՆԴԻՐՆԵՐ

Մամուլի ազատութեան միջազգային օրուան նշումը մեզի համար բնականաբար հայեացքները կ՛ուղղէ դէպի հայկական լրատուադաշտ` իր հայաստանեան եւ սփիւռքեան բաժիններով:

Նկատառելի է անշուշտ, որ մեր հայրենիքին մէջ վերջերս շատցած են մամլոյ ներկայացուցիչներուն դէմ դատ բանալու երեւոյթները: Հսկայական գումարներու պահանջով յատկանշուած դատական դիմումները կը բացայայտեն խնդրոյ առարկայ մամուլը փակել տալու նպատակը: Յայտնապէս մամլոյ համապատասխան օրէնքները չեն բիւրեղացած տակաւին` ճշդելու համար, թէ ի վերջոյ ո՛ւր է այն սահմանագիծը, որմէ անդին պէտք չէ անցնի հրապարակագիրը կամ լրագրողը` քննադատութիւն կատարելու կամ ճշմարտութիւն բացայայտելու իր առաքելութեան ընթացքին:

Խօսքը անշուշտ ազատ, բայց պատասխանատու մամուլ հասկացողութեան մասին է: Կ՛անդրադառնանք անշուշտ, որ հարցերը առաւելաբար կը կեդրոնանան տպագիր մամուլին վրայ: Մինչ, անհետեւանք կը մնան ելեկտրոնային մամուլին կից պաշտօնապէս հաստատուած պլոկի վրայ երեւցած քննարկումներու բաժինին մէջ յայտնուող գաղափարները, ամբաստանութիւնները, մեղադրանքները: Հակասութիւնը այս պարագային այն է, որ մինչ տպագիր մամուլը, որ շատ պատճառներով գոյութեան կռիւ կը մղէ, ընթերցողներու կայուն թիւ պահելու մղձաւանջը կ՛ապրի, իսկ ելեկտրոնայինը ընթերցող նոր լսարաններ կը նուաճէ, ուշադրութեան կեդրոնին յայտնուածը կը շարունակէ մնալ տպագիր մամուլը: Դատական դիմումները բոլորը կը վերաբերին տպագիր մամուլին:

Հարցը այն է, որ դաշտը` իր ամբողջական հասկացողութեամբ չէ կանոնակարգուած: Ելեկտրոնայինի պարագային կը գործէ անտառի օրէնք. յղումները կը բացակային, տեղեկութիւններու աղբիւրները չեն նշուիր, մեղադրանքները չեն հիմնաւորուիր յաճախ եւ ասեկոսային նիւթերը կը շրջանառուին բազմապատկումներով յաւելեալ ընթերցողներուն հասնելով` քան տպագիր մամուլը:

Այս հակասական իրականութիւնը կը մղէ տուեալ թերթի պատասխանատուները զատորոշելու տպագիր եւ ելեկտրոնային միեւնոյն մամուլին բովանդակութիւնը: Տպագիրը կը ցուցաբերէ յաւելեալ պատասխանատուութիւն եւ զգուշաւորութիւն, մինչ ելեկտրոնայինը կ՛արշաւէ սանձարձակ, յատկապէս պլոկներու ճամբով:

Դեղատոմսերը յստակ չեն այս պարագային: Դրական առումով ինքնագրաքննութեան ակնկալութիւն կայ, ազատութիւնն ու պատասխանատուութիւնը միաժամանակ կիրարկելու լրագրական արուեստի հմտութեան ցուցաբերումով:

Լրագրողներու իրաւունքներու պաշտպանութեան գրասենեակներու եւ կազմակերպութիւններու տարեկան գնահատականները անպայման պէտք է նկատի ունենալ եւ ըստ այնմ դիտարկել լրատուադաշտն ու այնտեղ երեւցող հիմնախնդիրները: Առանց անտեսելու քաղաքական շարժառիթներու ներշնչումը այդ զեկուցումներուն բովանդակութեան վրայ:

Սփիւռքեան կողմն աշխարհի աւելի մխիթարական չէ իրականութիւնը: Եթէ հայրենիքի մէջ աստղաբաշխական գումարներ կը պահանջուին անհիմն մեղադրանքի դիմաց` սպառնալով թերթի գոյութեան, ապա սփիւռքի մէջ նիւթական անձուկ պայմանները կ՛առաջնորդեն թերթի փակումին: Տակաւին, չենք խօսիր սփիւռքահայ մամուլին տեղական օրէնքներու նկատառման եւ համապատասխան լրատուութիւններ հրապարակելու կամ չհրապարակելու երեւոյթներուն մասին:

Սփիւռքահայ մամուլին պակսողը քննարկումներու որակն է, բազմակարծութեան բացակայութիւնը, կառուցողական քննադատութիւնն ու ինքնաքննադատութիւնը, հրապարակային բանավէճերը: Այս բոլորը ազատ մամուլի կայացման կարեւոր բաղադրատարրեր են, որոնց կիրարկման նախաձեռնութիւնը մամուլի պատասխանատուներունը կը նկատուի:

Հայկական մամուլը այսօր հեռու է իշխանութեան չորրորդ յենասիւնը նկատուելէ: Հանրային կարծիքի ձեւաւորման համար անիկա իրօք կրնայ ազդեցիկ դերակատարութիւն ունենալ: Խնդիրը այն է, որ թէ՛ Հայաստանի եւ թէ՛ սփիւռքի մէջ հանրային կարծիքի ազդեցիկութիւնը` հիմնական որոշումներու կայացման գործընթացին վրայ խիստ խնդրոյ առարկայ է:

ՇՐՋԱՆԱՅԻՆ ԽՆԴԻՐՆԵՐ ԵՒ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏ ՔՆՆԱՐԿՈՒՄՆԵՐ

Շրջանային մակարդակի վրայ իրադարձութիւններու զարգացումը տարաբնոյթ մեկնաբանութիւններու դուռ բացած է: Ընդհանուր ուղղուածութիւնը շրջանի երկիրներու ժողովրդավարացման կը հակի: Երեւութական այս ուղղուածութիւնը սակայն խորքին մէջ գերտէրութիւններու ազդեցութեան գօտիներու ընդարձակման նպատակով իրականացուող քաղաքականութեան ընդհանուր պարունակին մէջ կը տեղադրուի: Տեղ-տեղ միջամտելու յստակ որոշումներ, այլ տեղեր լրատուական քաղաքականութեան կիրարկումով թէժ մթնոլորտ ստեղծելու յստակ ճիգեր, ուրիշ երկիրներու պարագային գործող իշխանութիւնները հեռացնելու յորդորներ, իսկ այլոց պարագային ալ բարեկարգումներու ակնկալիքներ: Իւրաքանչիւր երկրի նկատմամբ կը թուի, թէ յատուկ յայտարարողական քաղաքականութիւն կիրարկուած է միջազգային ընտանիքին կողմէ, առաջնորդութեամբ անշուշտ Միացեալ Նահանգներուն: Այստեղ դեր ունին կատարելիք ՄԱԿ-ը, միւս գերտէրութիւնները, ՕԹԱՆ-ը եւ համապատասխան կառոյցներ:

Փորձենք մօտենալ հայկական գործօնին հետ առնչուող խնդիրներուն: Սուրիոյ տարածքին ծայր առած շարժումները կտրուկ շրջադարձ ունեցան, երբ յատկապէս երէկ, նախագահին նկատմամբ ցուցաբերուած զօրակցութեան զանգուածային ալիքը իր տարողութեան տակ նսեմացուց բողոքի ելոյթները: Այստեղ էր փաստօրէն, որ պաշտօնական Անգարան, նախքան զօրակցական ալիքի մակընթացութիւնը, հեգնական շեշտով եւ իր արտաքին գործոց նախարարին ճամբով յոխորտաց, որ վաղուց խորհուրդ տուած է բարեկարգումներու ձեռնարկելու: Ապա, ի տես բողոքի ելոյթներու ալիքի տեղատուութեան եւ անոնց դիմաց ժողովրդային տրամադրութեան աննախընթաց դրսեւորման` այս անգամ իր վարչապետին ճամբով յայտարարելու, թէ Թուրքիան անտարբեր չի կրնար մնալ իր ռազմավարական նոր գործընկերոջ ապրած իրադարձութիւններուն դիմաց: Այս յայտարարութիւնը գրեթէ զուգահեռ էր Սէուտական Արաբիոյ յայտնած զօրակցութեան եւ մանաւանդ պաշտօնական Ուաշինկթընի կողմէ սուրիական օրինակի առանձնացման` ընդգծելով ուժային միջամտութեան ընտրանքի չգոյութիւնը կամ իշխանափոխութեան բացառումը:

Պաշտօնական Անգարայի ցուցադրած քաղաքական այս աճպարարութիւնը վստահաբար աննկատ չ՛անցնիր: Յիշենք, որ օրին քաղաքական հոգեվարք ապրող Եգիպտոսի իշխանութիւններուն դաս տուող Անգարան ստացաւ հատու պատասխան մեկնող իշխանութիւններէն:

Անցնինք: Դէպքերը, որոնք կը պատահին, իբրեւ աշխարհագրական տարածք կարեւոր են հայութեան համար: Ա՛յն երկիրներուն մասին կը խօսինք, ուր դասական սփիւռքի հայահոծ գաղութներ կը գործեն եւ որոնք շատ հասկնալիօրէն կը տագնապին ոչ յստակ հեռանկարներու իրականութեան դիմաց: Միջին Արեւելքի գաղութները կարեւոր են հաւասարապէս թէ՛ սփիւռքին եւ թէ՛ Հայաստանի Հանրապետութեան համար: Ճիշդ է, որ իրադրութիւնները սերտօրէն կապ ունին աշխարհաքաղաքական մակարդակի վրայ արձանագրուող գործընթացներու հետ, այսուհանդերձ այս բոլորին հայկական անուղղակի առնչութիւնները պէտք է քննարկել: Աւելի ճիշդ բանաձեւումով, այս բոլորին ազդեցութիւնները հայկական համայնքներուն վրայ իր զանազան հաւանական հետեւանքներով պէտք է լուսարձակի տակ բերել: Հեռու` խուճապային տրամադրութիւններէ, հարցերը պէտք է քննարկել շրջանի մակարդակով ցանցային համախմբումով եւ այդ տրամաբանութեամբ: Խնդիրներն ու երեւոյթները եւ տակաւ զարգացող իրադրութիւնները փոխկապակցուած են եւ անոնց պատճառահետեւանքային տրամաբանութեամբ քննարկումները կրնան լոյս սփռել իրադրութիւններու յառաջիկայ ուղղուածութիւններուն վրայ:

Ստեղծուած ճգնաժամերը տեղայնական խնդիրներ չեն անշուշտ: Հայկական առումով անոնց հաւանական ազդեցութիւններու քննարկումները եւս տեղայնական չեն կրնար ըլլալ: Իսկ այստեղ արդէն մասնակցութիւն պէտք է ունենայ նաեւ հայկական պետական գործօնը:

ԼՈՒՌ ԴԻՒԱՆԱԳԻՏՈՒԹԻՒՆ ԵՒ ԿԱՐԳ ՄԸ ՇԵՂՈՒՄՆԵՐ

Լիբանանի մէջ Թուրքիոյ դեսպանը կը թուի աշխուժացած ըլլալ: Երկու օր առաջ ան Թուրքիոյ աշխարհիկ կարգերուն մասին տուած էր դասախօսութիւն մը, որուն արձագանգած էր լիբանանեան մամուլը նկատառելիօրէն: Այսօր ֆրանսական համալսարանին մէջ ան կը դասախօսէ Միջին Արեւելքի մէջ Թուրքիոյ դերակատարութեան մասին: Նախադրեալները մտածել կու տան, որ Լիբանանի մէջ թրքական դիւանագիտական ներկայացուցչութեան դէպի հասարակութիւն ուղղուող քարոզչաքաղաքական բնոյթի գործողութիւններու շարքի մը ականատես պիտի ըլլանք:

Լիբանանի մէջ թրքական դեսպանատունը ցարդ երեւութապէս կրաւորական դիրքորոշում ունի հայկական հարցերուն արձագանգելու նկատմամբ: Այս մէկը յատուկ քաղաքականութիւն է, որ իրերայաջորդ դեսպաններու կողմէ կը կիրարկուի, յայտնապէս թելադրուած պաշտօնական Անգարայէն: Ամէն տեղ չէ, որ Թուրքիոյ արտաքին գործոց նախարարութիւնը նոյն մօտեցումը ունի: Երկիրներ կան, ուր ոչ միայն հակազդողի դերին մէջ է թրքական դիւանագիտութիւնը, այլ նաեւ ցուցական գործունէութեամբ կը բողոքէ հայկական պահանջատիրութեան դէմ:

Հայկական հարցերու առումով Լիբանանը շատ հասկնալիօրէն յայտնուած է թրքական պետութեան ուշադրութեան կիզակէտին: Չմոռնանք. Լիբանանը միակ արաբական երկիրն է, որ ճանչցած է Հայոց ցեղասպանութիւնը. եւ ոչ միայն ճանչցած, այլ նաեւ` դատապարտած եւ միջազգային ճանաչում պահանջած: Ճանչցող պետութիւններուն խստագոյն բանաձեւն է անիկա` հանդէպ Թուրքիոյ: Լիբանանը կը դիտարկուի նաեւ ա՛յն միջավայրը, որ հայկական պահանջատիրութեան զանազան աշխատանքներուն համար պատրաստած է համապատասխան մարդուժ:

Այս առումներով Լիբանանի նկատմամբ, աւելի ճիշդը լիբանանահայութեան նկատմամբ որդեգրուած է լուռ դիւանագիտութիւնը: Անձայն, այսուհանդերձ վստահաբար մօտէն հետեւելու եւ անուղղակի միջոցներու օգտագործումով հակազդելու մարտավարութիւնը: Վարչապետ Էրտողանի լիբանանահայկական «դիմաւորում»ը անարձագանգ մնաց տեղւոյն թրքական դեսպանատան կողմէ: Նոյն դեսպանատունը անպատասխան ձգեց իր երկրին ու պետութեան ուղղուած քաղաքական մեղադրանքներն ու ցեղասպանական պետութեան ժառանգորդը նկատուելու յայտարարութիւնները: Ասիկա օրինաչափ երեւոյթ չէ որեւէ պետութեան հաշուոյն, որուն նկատմամբ նման յայտարարութիւններ կը կատարուին:

Փոխարէնը, թուրք դիւանագէտը փորձ կը կատարէ այս պարագային լիբանանեան հասարակութենէն բարի վարուց վկայագիր ստանալու: Ի տես լիբանանեան հասարակութեան մօտ հակահամայնքային տրամադրութիւններու ալիքի բարձրացման եւ վարչակառավարման դրութեան ապահամայնքայնացման պահանջներու նոր տարողութեան, պաշտօնական Անգարայի Լիբանանի ներկայացուցիչը Թուրքիոյ աշխարհիկ կարգերուն մասին դաս կու տայ լիբանանցիներուն եւ կը խօսի ժողովրդավարութեան թրքական տարբերակէն օգտուելու մասին: Ուրեմն, ի պահանջեալ հարկին իսլամական դիմագիծի օգտագործում` արաբական երկիրներու մէջ ենթահող գրաւելու նպատակով, այլ տեղ աշխարհիկ կարգերու թրքական նմուշի ցուցադրութիւն` համակրանքի դաշտ ձեւաւորելու համար: Երկակի կամ աւելի ճիշդը բազմակի չափորոշիչներու որդեգրումով կիրարկուող թրքական այս խաղը, կը թուի որ հեզասահ կ՛ընթանայ լիբանանեան հասարակական մարզադաշտին վրայ:

Վերադառնանք հայկական հարցերու նկատմամբ թրքական դեսպանատան որդեգրած լուռ դիւանագիտութեան եւ փոխարէնը զուտ լիբանանեան հարցերուն նկատմամբ յարձակողապաշտ դիւանագիտութեան արձանագրած երեւոյթներուն` մէկ դիտարկում աւելցնելով: «Պիել» համալիրին մէջ դաշնակցական ուսանողութեան եւ երիտասարդութեան բողոքի գործողութեան դիմաց խախտուեցաւ թրքական դեսպանատան կրաւորականութիւնը: Հայ երիտասարդներուն նկատմամբ ֆիզիքական բռնամիջոց գործածողները թրքական դեսպանատան անվտանգութեան աշխատակիցներ էին, որոնք շեղում կատարեցին որդեգրուած վարքագիծէն…

Կիպրոս ներխուժած եւ Հայաստանը շրջափակած Թուրքիան խաղաղապահի դեր ստանձնած է Լիբանանի մէջ: 301 յօդուած ամրագրած երկիրը ժողովրդավարութեան մասին դասախօսութիւն կու տայ, իսկ իսլամական վարչակարգի ներկայացուցիչը աշխարհիկ կարգերու թրքական նմուշին հետեւելու պատգամ կը փոխանցէ լիբանանցիներուն: Աւելի բացատրողական ձեւ չկայ քաղաքական հակասութիւններու իրավիճակը բնութագրելու:

«ԱԶԴԱԿ ՄՈՊԱՅԼ» - Aztag Mobile

Փորձառական շրջանի համար արդէն կը գործէ «Ազդակ մոպայլ»ը: Անոնք, որոնք հաղորդակցութեան եւ աշխատանքային ծրագիրներու համար կ՛օգտագործեն «Այ ֆոն» գործիքը, կրնան միանալ http://m.aztagdaily.com հասցէին եւ հետեւիլ «Ազդակ»ի ելեկտրոնային հրատարակութեան նոր տարազին փոխանցած լրատուութիւններուն:

Եթէ «Ազդակ»ի այս վերջին նախաձեռնութեան մասին «Այ ֆոն»ի մեր ընթերցողները առաջարկներ ունին, զանոնք կրնան յղել «Ազդակ»ի խմբագրութեան: «Ազդակ»ի այս նոր տարազը իր վերջնական ձեւաւորումը կը ստանայ մինչեւ մէկ ամիս: Մինչ այդ մեզի համար օգտակար կ՛ըլլան ձեր առաջարկները:

«Ազդակ» հայատառ առաջին թերթերէն է, որ հաղորդակցութեան այս ցանցին վրայ տարածք կը գրաւէ եւ այս ճամբով նաեւ կը հասնի ժամանակակից արհեստագիտութեան վերջին նորարարութիւնները օգտագործող իր ընթերցողներուն:

ՍՓԻՒՌՔԸ ՊԷՏՔ Է ԸՆԴԼԱՅՆԻ ՀԱՅԱՍՏԱՆԵԱՆ ԻՐ ՕՐԱԿԱՐԳԸ

Հայաստանի Սահմանադրութեան մէջ փոփոխութիւններ կատարելու եւ երկպալատ խորհրդարան ձեւաւորելու մտադրութիւնները, որի մասին Միացեալ Նահանգներում ակնարկել է սփիւռքի նախարար Հրանուշ Յակոբեանը, ապա Հայաստանի նախագահի մամուլի խօսնակը, ըստ գաղափարը յղացողների՝ նպատակ է հետապնդում աշխարհասփիւռ հայութիւնը ներգրաւել հայաստանեան ներքաղաքական օրակարգում: Եթէ չկշռադատուած, չհաշուարկուած ու ընդամէնը «սիրտ շահող» այդ մտադրութիւնները դառնան իրականութիւն, ապա մի կողմից չի ընդլայնուի սփիւռքի հայաստանեան օրակարգը, միւս կողմից՝ աւելի կը խորանան ներսփիւռքեան կուսակցական (ՀՅԴ-ՍԴՀԿ-ՌԱԿ), յարանուանական (առաքելական-կաթողիկէ-աւետարանական) ու միութենական (ՀԲԸՄ-Համազգային) հակասութիւնները:

Հայաստանի խնդիրները եւ բազում դժուարութիւնների լուծումները պէտք է փնտռել նախ եւ առաջ Հայաստանի ներսում: Հայաստանի թիւ մէկ թշնամին երկարաժամկէտ կտրուածքով Ազրպէյճանը չէ, ոչ էլ՝ Թուրքիան: Հայաստանի զարգացումը խոչընդոտող գործօնները տնտեսական ու քաղաքական մենաշնորհներն են, ոչ արդիւնաւէտ կառավարումն է, խորհրդարանական ու նախագահական ընտրութիւններ կեղծելն է, մարդու իրաւունքների ամէնօրեայ ոտնահարումներն են, ընկերային անարդարութիւնն է, բիրտ հարկահանութիւնն ու համատարած կաշառակերութիւնը:

Ահա այսպիսի ներքաղաքական խնդիրներ ունեցող Հայաստանի օրէնսդիր մարմնում սփիւռքից անհատների, անգամ հանճարեղ անհատների ներգրաւումը, որեւէ չափով չի պակասեցնելու Հայաստանի խնդիրները եւ ոչ էլ օգնելու է դրանց յաղթահարմանն ու լուծմանը: Ապագայ խորհրդարանում սփիւռքահայ ներկայացուցիչները, բացի կրթական ցենզից ու լայն աշխարհայեացքից, քուէարկելու պահին գրեթէ չեն տարբերուելու այսօրուայ խորհրդարանականներից: Եթէ Հայաստանի ներքաղաքական դաշտը չառողջանայ, ապա սփիւռքահայ պատգամաւորը կամ չի կարողանայ աշխատել կամ էլ՝ կը յարմարուի հայաստանեան պայմաններին ու կ'ենթարկուի խաղի կանոններին:

Նախ պէտք է ճշգրիտ ախտորոշումը գտնել ու նոր սկսել բուժման ցաւալի, երկարատեւ, բայց նաեւ միակ ճանապարհը, որը նաեւ կը լինի արժանապատիւ Հայաստանի կերտման ուղին: Երբ որ Հայաստանի իշխանութիւններն ու հասարակութիւնը (ի վերջոյ հէնց այդ հասարակութեան անդամներն են մի քանի հազար դրամով վաճառում իրենց քուէն) կարողանան գոնէ մէկ-երկու ընտրութիւն չկեղծել, այդ դէպքում կ'ունենանք հասարակութեանը պատասխանատու իշխանութիւն եւ իշխանութիւններից ակնկալիքներ ունեցող հասարակութիւն: Ներքաղաքական ճգնաժամը, համատարած ապատիան յաղթահարելու միակ տարբերակը հէնց ազատ եւ արդար ընտրութիւններն են:

Հրանուշ Յակոբեանի եւ Հայաստանի իշխանութիւնների յղացումն անընդունելի է, հում է եւ չի դիմանում որեւէ տրամաբանութեան: Ո՞ր սփիւռքն է ներկայացուած լինելու Հայաստանի երկպալատ խորհրդարանի Ծերակոյտում: Հայ-թուրքական արձանագրութիւնները մերժո՞ղ, թէ՞ Սերժ Սարգսեանի հետ նկարուելու ցանկութիւն ունեցող: Ի՞նչ կարգով պիտի կատարուի սփիւռքահայերի ընտրութիւնը: Ամէն մի գաղութից քանի՞ հոգի են ընտրուելու, ո՞ր կուսակցութիւններից, ի՞նչ ժամկէտներով: Ինչպէ՞ս է հնարաւոր՝ զուտ օրէնքի տեսակէտից, Հայաստանի խորհրդարանի վերին պալատի ընտրութիւններ կազմակերպել Թուրքիայում, որտեղ ունենք մօտ 70 հազարանոց հայ համայնք: Կամ Ռուսաստանում, որտեղ հայութեան թիւը գրեթէ այնքան է, որքան Հայաստանում:

Անկասկած, սփիւռքը պէտք է ներգրաւուած լինի հայաստանեան օրակարգում: Ժամանակն է ջախջախել հայաստանցիների մեծ մասի մօտ ձեւաւորուած այն ընկալումը, որ սփիւռքահայերը պէտք է նիւթապէս օգնեն հայրենիքին ու չմիջամտեն (դրական իմաստով) Հայաստանի ներքին խնդիրներին: Ժամանակն է նաեւ, որպէսզի սփիւռքն ընդլայնի իր օրակարգը եւ աւանդական դարձած Արցախեան բանակցութիւններից ու հայ-թուրքական յարաբերութիւններից բացի մտահոգուի Հայաստանի ներքին խնդիրներով, առաջարկի լուծման տարբերակներ եւ ուղիներ: Ամէն մի երկրի արտաքին քաղաքականութիւնը ներքինի շարունակութիւնն է: Եթէ Հայաստանի ներքին քաղաքականութիւնը շարունակի մնալ այսօրուայ անառողջ վիճակում, ապա սփիւռքը պիտի չակնկալի ընդունելի տարբերակներ Արցախեան հարցում կամ Հայաստան-Թուրքիա բանակցութիւններում:

Երբ հայ-ազրպէյճանական սահմանի վրայ հակառակորդի դիպուկահարից սպաննւում է երիտասարդ հայ զինուորը, հայկական գաղութները դատապարտում ու ցաւ են ապրում: Բայց երբ հայ դիպուկահարի գնդակից հայ երիտասարդը սպաննւում է Երեւանի կենտրոնում, սփիւռքի հակազդեցութիւնը երբեմն դառնում է անհասկանալիօրէն թոյլ: Սփիւռքի համար անհանդուրժելի պէտք է լինեն ընտրութիւնների կեղծումները, մարդու իրաւունքների ոտնահարումները, քաղաքական ու տնտեսական մենաշնորհները, համատարած կոռուպցիան ու միւս յոռի երեւոյթները, որոնք տարին տարու վրայ խարխլում են Հայաստանի պետականութեան հիմքերը:

Ինչպէ՞ս է ստացւում, որ ժողովրդի մի ստուար հատուած մերժում է հայ-թուրքական երկու արձանագրութիւնները, սակայն Հայաստանի (իբր) ներկայացուցչական մարմինը՝ Ազգային ժողովը, առանց հաշուի առնելու այդ ստուար հատուածի կարծիքը, յայտարարում է, որ ցանկացած պահի պատրաստ է վաւերացնել այդ փաստաթղթերը: Որովհետեւ Ազգային ժողովը չի արտայայտում Հայաստանի քաղաքացիների ու քաղաքական դաշտի իրական պատկերը: Որովհետեւ ընտրութիւնները կեղծուել են: Հետեւաբար, որպէսզի չունենանք խորհրդարան, որը պատրաստ է հայ-թուրքական արձանագրութիւններ վաւերացնել կամ անտեսելով հասարակական կարծիքը ընդունել Լեզուի մասին օրէնքում փոփոխութիւններ, նախ պէտք է չհանդուրժենք անարդար ընտրութիւնները:

Անարդար ընտրութիւնների հենքի վրայ բարձրացող քաղաքական համակարգը չի կարող յուսալի լինել եւ բաւարարել հասարակութեան նուազագոյն ակնկալիքները: Հետեւաբար, սփիւռքից մի քանի սենատորներ ընտրելը բալասան չի դառնայ Հայաստանի ներքաղաքական վէրքերը ապաքինելու համար:

ԹԱԹՈՒԼ ՅԱԿՈԲԵԱՆ
«Սիվիլիթաս» հիմնադրամի փորձագէտ

Յատուկ «Ազդակ»ի համար

ԼՈՒՐՋ ՄՏԱԴՐՈՒԹԻՒՆ` ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՄԷՋ ԾԵՐԱԿՈՅՏ ՅԱՌԱՋԱՑՆԵԼՈՒ ԵՒ ԱՆՈՐ ՄԷՋ ՍՓԻՒՌՔԻ ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑԻՉՆԵՐԸ ԵՒՍ ԸՆԴԳՐԿԵԼՈՒ

Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսեան մտադիր է սահմանադրութեան փոփոխութեամբ խորհրդարանը դարձնել երկպալատանի՝ կարելիութիւն տալով սփիւռքի ներկայացուցիչներուն ընդգրկելու խորհրդարանի վերին պալատի՝ ծերակոյտի կազմին մէջ։

Քալիֆորնիոյ հայ համայնքին հետ հանդիպման ընթացքին Հայաստանի սփիւռքի նախարար Հրանուշ Յակոբեան յայտարարած է, որ Հայաստանի նախագահը, քննարկելով խնդիրը, առաջարկած է Հայաստանի պետական կառավարման համակարգին մէջ կատարել որոշակի փոփոխութիւններ, որոնք սփիւռքահայերուն կարելիութիւն պիտի տան մասնակցելու պետական կառավարման։ «Պատահական չէ, որ այսօր մենք կ'ուզենք փոխել Հայաստանի Հանրապետութեան սահմանադրութիւնը եւ կը ցանկանք մեր խորհրդարանը դարձնել երկպալատանի՝ ներքին պալատ եւ վերին պալատ։ Վերին պալատը ծերակոյտն է, որուն մէջ պէտք է ընդգրկուին նաեւ սփիւռքահայեր», ըսած է նախարարը։

Ի պատասխան նախարար Հրանուշ Յակոբեանի վերոյիշեալ յայտարարութիւնը պարզաբանելու «Երկիր»ի խնդրանքին՝ Հայաստանի նախագահի մամլոյ բանբեր Արմէն Արզումանեան նշեց, որ տակաւին մայիս 2010-ին «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի հոգաբարձուներու խորհուրդի նիստին ընթացքին քննարկում տեղի ունեցած էր Հայաստան-սփիւռք կապերու ընդլայնման ուղիներուն մասին եւ առաջարկուած էր խորհուրդի անդամներուն տարի մը ետք այդ առնչութեամբ գաղափարներ ներկայացնել։

ՆԱՄԱԿԱՆԻ

Յարգելի՛ խմբագրութիւն «Ազդակ»ի,

Թերթիդ ( 2-11- 2010) թիւին եւ Խ. Աբովեանին նուիրուած հատուածին մէջ (էջ 6) սպրդած են երկու կարեւոր սխալներ. թէ`

ա) «Վէրք Հայաստանին» գրուած է 1848-ին:

Աբովեան իր այս երկը գրեց 1841-ի սկիզբը, ընդամէնը քանի մը շաբթուան ընթացքին, ոմանք չեն վարանիր ըսելու` քանի մը օրէն: Ապա շուտով վերանայեցաւ այս առաջին տարբերակը ու շարադրեց երկրորդ մը` հաւանաբար աւելի մանրամասն, որ աւարտին հասաւ այդ նոյն տարուան հոկտեմբերին: Ու այնուհետեւ մինչեւ իր անհետացումը` 1848, ան այլեւս ձեռք չառաւ այդ վէպը, որուն մէջ կը գտնուին բազմաթիւ բացթողումներ` թուականի, ամսանուններու, յատուկ անուններու` տեղի թէ անձերու, պատմական անցքերու եւ այլն: 1858-ի առաջին հրատարակութիւնն ու հետագայ բոլոր հրատարակութիւնները կատարուած են այս երկրորդ` մասամբ թերի, տարբերակի հիմամբ, որուն բնօրինակը կը մնայ Աբովեանի արխիւին մէջ:

բ) Աբովեան «արեւելահայ աշխարհաբարի հիմնադիր»ն էր:

Աբովեան որեւէ լեզու չհիմնադրեց, յատկապէս «արեւելեան աշխարհաբար»ը, որ իրմէ առաջ արդէն գոյութիւն ունէր եւ նորոգ հիմնադրուելու պէտք չունէր: Այս ալ պէտք է գիտնալ, որ լեզուները չեն հիմնադրուիր... անհատներու կողմէ: Լեզուի հիմնադիրը հաւաքականութիւնն է, ժողովուրդն է, իսկ «հիմնադրել» եզրն ալ բնաւ յարմար չէ. լեզուն կը յառաջանայ դանդաղ գործընթացով մը, հաւաքական անաշխատ ճիգերով, առանց անհատական կնիքի: Յամենայն դէպս, Աբովեան լեզուաշինարարական ոչ մէկ գործունէութիւն ունեցած է. 1845-ին գրուած նամակի մը մէջ ան կ՛ըսէ, թէ ինք «Վէրք Հայաստանի»ն գրեց այնպէս մը, որ կարծես քանաքեռցի գիւղացի մը պատմէր այս ամբողջ պատմութիւնը, այսինքն` Աբովեան պարզապէս ու հաւատարմօրէն վերարտադրեց իր բարբառը` առանց նուազագոյն հպումի իր կողմէ:

Վերջին հանգամանքն մըն ալ` հետագային Աբովեանէն բացի ոչ ոք Քանաքեռի բարբառը որդեգրեց իբրեւ գրական-գեղարուեստական լեզու: Այս տուեալներն ալ ցոյց կու տան, որ արդի արեւելահայ աշխարհաբարը լեզուաշինարարական տեսակէտով ոչինչ կը պարտի Աբովեանին:

Աբովեանի մեծ երախտիքը, աշխարհաբարի տեսակէտէ, այն է, որ ոչ ոք իրմէ առաջ այնքան խոր շեշտած է աշխարհաբարը (որ արդէն գոյութիւն ունէր) իբրեւ ազգային-գրական լեզու որդեգրելու անհրաժեշտութիւնը. չմոռնանք, որ Գրապայքարի տարիներուն մէջ կը գտնուինք եւ Կովկաս թէ Պոլիս (նաեւ ու մանաւանդ Վենետիկ ու Վիեննա) կառչած են գրաբարին ու արհամարհանքով կը նային «խեղանդամ ու վիժած» աշխարհաբարին, որ պիտանի չէ գրական բարձր երկեր արտադրելու: Աբովեան, հակառակ շատ հմուտ գրաբարագէտ մը ըլլալուն, «Վէրք Հայաստանի»ին պէս յաջող վէպով մը ցոյց տուաւ, որ աշխարհաբարով ալ կարելի է գեղարուեստական ընտիր գրականութիւն մշակել:

Եթէ տակաւին շփոթ կէտեր կան, կը մնամ ձեր տրամադրութեան տակ:

ԱՐՄԵՆԱԿ ԵՂԻԱՅԵԱՆ