ՀԱՄԱՀԱՅԿԱԿԱՆ ԻՐԱԴԱՐՁՈՒԹԻՒՆՆԵՐ, ՈՉ ՀԵՏԵՒՈՂԱԿԱՆ ՏԵՂԵԿԱՏՈՒՈՒԹԻՒՆ, ԹՈՅԼ ԱՐՁԱԳԱՆԳ

Զարգացած եւ արագ հաղորդակցութեան ու հեռահաղորդակցութեան այս դարում, տեղեկատուութիւնն ու տեղեակ լինելը իրօք ուժ են համարւում:
Որքան աւելի հետեւողականօրէն է կատարւում իրազեկումը՝ տեղեկութեանց փոխանցումը եւ մարդկանց տեղեկութիւններն ու գիտելիքները որքան աւելի շատ ու հարուստ են լինում, մարդիկ, իւրաքանչիւրը իր բնագաւառում, աւելի մեծ դերակատարութիւն են ցուցաբերում գիտութեանց, արուեստի, մշակոյթի եւ, մէկ խօսքով, քաղաքակրթութեան զարգացման գործում:
Առանց հետեւողական տեղեկատուութեան՝ չի կարելի մարդկանցից ակնկալել, որ նրանք աշխուժ մասնակցութիւն ու դերակատարութիւն ունենան կեանքի այս կամ այն բնագաւառում եւ լուծեն մեր յառաջընթացը խոչընդոտող խնդիրները:
Տարիներ է, որ աշխարհով մէկ սփռուած հայ մարդիկ կարող են մեր երկրի իշխանութիւններից տասը տարուայ կեցութեան իրաւունք ստանալ՝ ձեռք բերելով համապատասխան անցագիր-անձնագիր եւ այդ անձնագրով այս կամ այն երկրից կարող են Հայաստան մեկնել, քանի անգամ որ ուզեն եւ այնտեղ մնալ իրենց ցանկացածի չափ՝ օգտուելով Հայաստանի քաղաքացիական համարեա բոլոր իրաւունքներից, ընտրելու եւ ընտրուելու իրաւունքից զատ:
Աւելի քան մէկ տարի առաջ Հայաստանը երկքաղաքացիութեան օրէնք է որդեգրել: Ըստ այս օրէնքի՝ սփիւռքահայերը դիմելով մեր երկրի իշխանութեանց եւ պահելով իրենց քաղաքացիութիւնը՝ միեւնոյն ժամանակ կարող են Հայաստանի քաղաքացի դառնալ:
Վերջերս Հայաստանում կեանքի է կոչուել սփիւռքի նախարարութիւնը: Հաւանաբար այս նախարարութեան պարտականութիւնն է ուսումնասիրել Սփիւռքի իւրաքանչիւր գաղութի հայոց դպրոցների ընդհանուր կրթական կացութիւնն ու մակարդակը եւ այն, թէ՝ այդ դպրոցներում որքանով կարելի է երեխաներին հայերէն սովորեցնել եւ ընդհանրապէս հարստացնել նրանց հայագիտական տեղեկութիւններն ու ծանօթութիւնները:
Ուսումնասիրել Սփիւռքի իւրաքանչիւր գաղութի տնտեսական-նիւթական կարողականութիւնը եւ այն, թէ ի՛նչ ձեւով եւ ի՛նչ չափով կարելի է օգտուել այդ կարողականութիւնից՝ հայրենանպաստ եւ հայանպաստ ծրագրերի ու նախագծերի իրագործման համար:
Ուսումնասիրել Սփիւռքի իւրաքանչիւր գաղութի գիտական, արհեստագիտական, մշակութային եւ արուեստի բնագաւառներում առկայ կարողականութիւնը, վիճագրական ճշգրիտ տուեալների հիման վրայ եւ այն, թէ այդ կարողականութիւնից ինչ ձեւով եւ ինչ չափով կարելի է օգտուել համահայկական եւ հայրենանպաստ ծրագրեր ու նախագծեր կենսագործելու համար:
Ի հարկէ այսքանով չի սահմանափակւում սփիւռքի նախարարութեան գործունէութիւնը:
Մենք արդէն խօսեցինք տեղեկատուութեան ու տեղեակ լինելու կարեւորութեան մասին:
Արդեօք մեր յիշած համահայկական, չափազանց կարեւոր ու նոյնիսկ պատմական նշանակութիւն ունեցող իրադարձութեանց մասին բաւարար չափով տեղեա՞կ է մեր ժողովուրդը՝ մանաւանդ Սփիւռքում:
Պատասխանը ոչ է:
Ի հարկէ կան աննշան թուով հայեր, որոնք հետաքրքրուած են համահայկական կարեւոր իրադարձութիւններով եւ իրենց հետաքրքրութիւնից մղուած, այսպէս կամ այնպէս, ձեռք են բերում իրենց անհրաժեշտ տեղեկութիւնները:
Յիշեալ իրադարձութեանց առնչուող պետական անձինք կամ պատասխանատու մարմիններ թերեւս մեզ ասեն, որ այդ իրադարձութեանց մասին ժամանակին պաշտօնական յայտարարութիւններ են եղել, հաղորդագրութիւններ են հրատարակուել եւ ցանկացողները համացանցից օգտուելով՝ կարող են անհրաժեշտ տեղեկութիւնները ձեռք բերել:
Տեղեկատուական մարտավարութեան այս ձեւը սխալ է, որովհետեւ արձագանգ չի գտնում եւ նպատակին չի ծառայում:
Չի կարելի ասել, որ ցանկացողները իրենց հետաքրքրող տեղեկութիւնները համահայկական իրադարձութեանց մասին կարող են ձեռք բերել, եթէ ուզեն, որովհետեւ բուն նպատակը ոչ թէ առանձին անհատներն են, այլ՝ համայն հայութիւնը եւ այս պարագայում, յատկապէս Սփիւռքի զանգուածները:
Համահայկական իրադարձութեանց առնչուող հարցերի մասին հասարակական կարծիք ձեւաւորելու եւ այդ հարցերը հայութեան սեփականութիւնը դարձնելու համար պաշտօնական յայտարարութիւններն ու հաղորդագրութիւնները բաւական չեն: Անհրաժեշտ է, օգտուելով հաղորդակցութեան բոլոր միջոցներից ու հնարաւորութիւններից, այդ կարեւոր հարցերը շարունակական կերպով եւ հետեւողականօրէն արծարծուեն, տարբեր տեսանկիւններից մեկնաբանուեն ու վերլուծութեան ենթարկուեն, որպէսզի դրանք հայութեան ու հայ զանգուածների ժողովրդական արձագանգին արժանանան:
Վերը յիշուած եւ նման համազգային նշանակութիւն ունեցող իրադարձութեանց մասին հայութեանը տեղեակ պահելու գործում թերեւս աւելի մեծ դեր ունեն Սփիւռքի գաղութների բազմատեսակ կառոյցներն ու հաստատութիւնները՝ եկեղեցիները, մարզական, մշակութային, բարեսիրական ու նոյնիսկ մասնագիտական միութիւնները, քաղաքական կազմակերպութիւնները, տարբեր գաղութներ ներկայացնող ներկայացուցչութիւնները՝ համախմբումները, թէ կան այդպիսիք:
Ի միջի այլոց, նիւթից մի քիչ շեղուելով՝ ասենք, որ այսօր անկախ Հայաստանի եւ Սփիւռքի սերտ կապը, փոխյարաբերութիւնները եւ գործակցութիւնը կենսական նշանակութիւն ունեն թէ՛ Հայաստանի, Արցախի եւ æաւախքի եւ թէ՛ Սփիւռքի համար:
Այս կապը, փոխյարաբերութիւնը եւ գործակցութիւնը շատ աւելի կը դիւրանայ հայկական գաղութները նրկայացնող ներկայացուցչութիւններով, համախմբումներով: Նման համախմբումներ կեանքի կոչելու համար հայկական գաղութների տարբեր կառոյցները կարող են առաջադրել իրենց թեկնածուները. առանձին անկախ հայեր եւս նոյնը կարող են անել՝ իրենք իրենց առաջադրելով իբրեւ թեկնածու: Այս առաջադրուած թեկնածուները ժողովրդավարօրէն կարող են ընտրուել տուեալ գաղութի կողմից եւ դառնալ այս կամ այն գաղութի ներկայացուցչութիւն:
Շատ լաւ կը լինէր, եթէ սփիւռքի նախարարութիւնը սփիւռքեան կառոյցներին բացատրէր համախմբումների անհրաժեշտութիւնը եւ նրանց յանձնարարէր նման համախմբումներ առաջացնել, սակայն մինչ այդ Սփիւռքի հայկական գաղութները բաւական ճանապարհ ունեն կտրելու:
Մեր եկեղեցիները, որոնց հետեւորդների ու հաւատացեալների թիւը բաւական մեծ է, շատ բան կարող են անել համահայկական ու նաեւ տեղական գաղութային կարեւոր իրադարձութեանց առնչուող հարցերի արծարծման գծով: Մեր կրօնական հաստատութիւնները կարող են ուղղակի իրենց հաւատացեալներին պարզ կամ ելեկտրոնային բացատրական նամակներ ուղարկել: Կարող են յատուկ միջոցառումներ ու հաւաքներ կազմակերպել եւ իրենց հետեւորդներին մասնակից դարձնել հարցերի արծարծման եւ երկխօսութիւն սկսել նրանց հետ, շարունակաբար եւ հետեւողականօրէն ժողովրդին լսելով եւ հարցերի արծարծմանն ու լուծմանը մարդկանց մասնակից դարձնելով է միայն, որ կարելի է ժողովրդական շարժում առաջացնել:
Մեր քաղաքական, կրթական, մարզական, մշակութային, բարեսիրական եւ այլ կառոյցները եւս, որոնցից շատերը ըստ իրենց յայտարարութեանց ունեն հարիւրաւոր ու նոյնիսկ հազարաւոր անդամներ, կարող են անել այն, ինչ որ կարող են անել եկեղեցիները:
Այս կառոյցները եւս երկար ճանապարհ ունեն կտրելու:

ԱՅՒԱԶ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ, Սիտնի