ԻՆՉՈ՞Ւ ՊԷՏՔ Է ԿՏՐԱԿԱՆԱՊԷՍ ՄԵՐԺԵԼ ՀԱՅԱՍՏԱՆ-ԹՈՒՐՔԻԱ ԱՐՁԱՆԱԳՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ

ՏԵՍԱԿԷՏ

Հայաստան-Թուրքիա արձանագրութիւններուն հրապարակումէն, եւ նոյնիսկ անկէ առաջ, հայ-թրքական յարաբերութիւններու կարգաւորման այսպէս կոչուած “ճամբու քարտէս”ին մասին յայտարարութենէն ետք արձանագրուած իրադարձութիւններուն հետեւողը շատ յստակօրէն կրնայ նկատել, որ այս գործընթացը իր տեղէն չշարժեցաւ առանց մանաւանդ արեւմտեան որոշումի կեդրոններուն բանեցուցած ճնշումին:

Այս իրականութիւնը դուռը բաւական լայն կը բանայ մտածելու եւ մտորելու այս արձանագրութիւններուն եւ ներկայ ամբողջ գործընթացին նկատմամբ հայութեան որդեգրելիք կեցուածքին մասին:

Մեր կարծիքով, արդէն իսկ ստորագրուած արձանագրութիւններուն մէջ հարցը երբեք պէտք չէ փնտռել գոյութիւն ունեցող յստակ նախապայմաններուն մէջ: Անոնք պարզապէս աղ-պղպեղ են եւ յաւելեալ պատճառ՝ արձանագրութիւնները եղածին պէս մերժելու: Հարցը պէտք չէ փնտռել այն կէտին մէջ, որ երկու երկիրները կը ճանչնան իրենց միջեւ գոյութիւն ունեցող ներկայ սահմանները, ինչ որ իրողականօրէն կը նշանակէ Կարսի համաձայնագիրի ընդունումը: Հարցը պէտք չէ փնտռել այն կէտին մէջ, որ արձանագրութիւնները կը նախատեսեն պատմական հարթութեան ենթայանձնախումբ մը, որուն անդամ հայ, թուրք եւ միջազգային մասնագէտները պիտի ուսումնասիրեն պատմական արխիւները, ինչ որ կրնայ պատճառ հանդիսանալ Հայոց ցեղասպանութեան իրողութիւնը հարցականի տակ առնելու: Հարցը երբեք պէտք չէ փնտռել նաեւ Լեռնային Ղարաբաղին վերաբերող այն քողարկուած նախապայմանին մէջ, որուն մասին օր չ’անցնիր, որ թուրք բարձրաստիճան քաղաքական պաշտօնատարները չխօսին: Եթէ նոյնիսկ այս արձանագրութիւնները իրօք ըլլային առանց նախապայմանի, մեր անձնական կարծիքով, հայութիւնը պէտք էր կտրուկ մերժէր զանոնք: Հարցը աւելի խորքային է:

Արդի Հայաստանին պէտք չէ նայիլ իբրեւ Հարաւային Կովկասի մէկ անկիւնը ծուարած երկիրի: Աշխարհագրականօրէն այդպէս է, բայց իրականութեան մէջ՝ ոչ: Թէ° արդի Հայաստանը եւ թէ° Հայաստանի բռնագրաւեալ հողերը Թուրքիոյ կողմէ անմիջական եւ բազմաթիւ կապերով առնչուած են միջինարեւելեան միջավայրին հետ: Հայկական հարցը ի°նք, ներկայիս մարմնաւորուած Հայ դատի հասկացողութեամբ, պատմականօրէն անքակտելի մէկ մասը եղած է Արեւելեան հարցին, որ տարբեր դրսեւորումներով կը շարունակէ անլոյծ մնալ: Ուստի հայութեան ու Հայաստանի ճակատագիրը կարելի չէ անջատել Միջին Արեւելքի շրջանի ճակատագիրէն եւ այդ շրջանին վերաբերեալ մեծ պետութիւններու կամ ինչ-ինչ յայտնի թէ գաղտնի միջազգային կազմակերպութիւններու մշակած ծրագիրներէն:

Ուղղակի անցնինք նիւթին: Խօսքը կը վերաբերի Նոր Միջին Արեւելքի ծրագիրին: Մեր կարծիքով, Հայաստան-Թուրքիա արձանագրութիւնները այնպէս, ինչպէս պարտադրուած են Միացեալ Նահանգներու եւ եւրոպական կարգ մը երկիրներու ճնշումներով, այդ ծրագիրի՝ Միջին Արեւելքի վերաձեւաւորման ծրագիրի ենթախորագիրներէն մէկուն մաս կը կազմեն:

Մեծ ծրագիրը կը բաղկանայ ենթածրագիրներէ: Անոնցմէ մէկը (եւ ներկայիս՝ առաջնահերթը) շատ յաջող կերպով կ’իրագործուի Իրաքի մէջ: Ուրիշ մը իրագործելու փորձ կատարուեցաւ 2006 թուականի յուլիսին՝ Լիբանանի մէջ, բայց շնորհիւ լիբանանեան Ազգային դիմադրութեան, այդ փորձը չարաչար ձախողեցաւ: Հիմա, աւելի ընդարձակ շրջագիծի մէջ, փորձեր կը կիրարկուին նաեւ Աֆղանիստանի, Փաքիստանի, Իրանի, Սէուտական Արաբիոյ եւ Եմէնի մէջ (նկատի ունինք վերջին դէպքերը՝ հուսիներու ըմբոստութեան հետ առնչուած):

2006-ի յուլիսեան պատերազմի գագաթնակէտին էր, երբ յանկարծ Թել Աւիւի մէջ յայտնուեցաւ Միացեալ Նահանգներու այն ժամանակուան արտաքին գործոց նախարար Քոնտոլիզա Ռայսը եւ առաջին անգամ ըլլալով յայտարարեց, թէ՝ “ներկայիս կը կերտուի Նոր Միջին Արեւելքը”: Այս յայտարարութենէն անմիջապէս ետք, նոյն թուականին, ամերիկեան բանակի “Արմտ ֆորս ժըռնըլ” թերթին մէջ, հանգստեան կոչուած բարձրաստիճան սպայ եւ նոր-պահպանողական քաղաքագէտ Ռալֆ Փիթըրզ հրապարակեց յօդուած մը, որուն մէջ կոչ կ’ուղղուէր վերագծելու Միջին Արեւելքի երկիրներուն սահմանները: Ռալֆ Փիթըրզ նախ եւ առաջ կոչ ուղղեց բաժնելու Իրաքը երեք մասերու՝ համայնքային եւ ազգային հիման վրայ: Այս տեսաբանը չխրտչեցաւ կատարել էապէս ցնցիչ յայտարարութիւն մը, որ սահմաններու վերագծումը յաճախ միայն տեղի կ’ունենայ պատերազմով եւ բռնութեամբ, ներառեալ՝ ցեղային մաքրագործումներով:

Ընդգծելով վերջին միտքը՝ վերադառնանք Հայաստան-Թուրքիա արձանագրութիւններուն: Կամ ալ՝ եկէք այսպէս բանաձեւենք հարցումը. ի՞նչ բան կը նախատեսէ Ռալֆ Փիթըրզի ծրագիրը՝ Հայաստանի եւ հայութեան համար: Կամայ թէ ակամայ նոյն ծրագիրին գործադրութեան միտող Արեւմուտքին պարտադրած այս արձանագրութիւնները բացէ ի բաց կը թելադրեն, որ Թուրքիա եւ Հայաստան վերջնականօրէն թող ճանչնան ներկայիս գոյութիւն ունեցող իրենց սահմանները: Ասիկա արդէն ենթածրագիրին առաջին հանգրուանն է: Հոս առաջին մեծ հատուածը կը հասցուի հայ ազգային պայքարին, որ հիմնուած է, իրաւականօրէն, Սեւրի դաշնագիրին վրայ: Բայց այս ենթածրագիրին յաջորդ հանգրուանները աւելի աղէտալի են: Ըստ Փիթըրզի ծրագիրին, այդ հանգրուանները կ’ենթադրեն ամբողջ շրջանի տարբաղադրում՝ այնպիսի ձեւով մը, որ չորս երկիրներու աւերակներուն վրայ ստեղծուի Քիւրտիստան մը, որ աւելի°ն է, քան ինչ որ կրնային երազել ամէնէն ծայրայեղ քիւրտ ազգայնականներն անգամ: Այս Քիւրտիստանը ոտքի պիտի կանգնի Արեւմտահայաստանի հողերուն մեծամասնութեան վրայ, ինչպէս նաեւ ելք պիտի ունենայ Սեւ ծովուն վրայ:Եւ որովհետեւ այս ծրագիրէն ամէնէն շահաւորը Իսրայէլը պիտի ըլլայ (անիկա պիտի կծկուի նախքան 1967 թուականը իր ունեցած սահմաններուն մէջ եւ բաժան-բաժան եղած շրջանին մէջ պիտի վայելէ ամէնէն ապահով կացութիւնը), ուստի նոր ստեղծուելիք Մեծն Քիւրտիստանն ալ պիտի կատարէ անոր պահակի դերը:

Այս միջոցին ծրագիրի վերակացուները կու գան եւ կ’ըսեն. “Հայե°ր, դուք՝ իբրեւ ցեղասպանութեան ենթարկուած ժողովուրդ, մոռցէք այլեւս հատուցման հարցը: Ձեզի պարզապէս պզտիկ բարոյական ժեսթ մը կրնանք ընել՝ գացէք եւ բաւարարուեցէք Արարատ լեռով ու անոր շրջակայքով”: Իսկ Ղարաբա՞ղը: Անոր մասին խօսք անգամ չկայ Ռալֆ Փիթըրզի առաջարկած քարտէսին եւ ծրագիրին մէջ:

Իսկ եթէ իրօք այս ծրագիրը իրականացուի ցեղային մաքրագործումով եւ հայութեան չցանկացած ձեւով, այն ժամանակ պէտք է ակնկալենք, որ երկրորդ եղեռն մը մօտալուտ է: Եւ ասիկա աւելի վտանգաւոր է, քան՝ մէկ-երկու նախապայմաններու գոյութիւնը: Ասիկա երեւակայածին ծրագիր մը չէ: Գիշեր-ցերեկ մարդիկ կը մտածեն՝ ինչպէ°ս գործադրել զայն:

Ահա թէ ինչո՞ւ կտրուկ կերպով պէտք է մերժենք այս արձանագրութիւնները: Դարձեալ կ’ըսենք՝ անոնց ետին կայ հայութիւնը երկրորդ անգամ ցեղասպանութեան ենթարկելու սպառնալիքը: Ամերիկացիին կամ եւրոպացիին հոգն ալ պիտի չըլլայ այդպիսի պարագայ մը: Պատմութեան մէջ հոգը չէ եղած արդէն: Այդ արեւմուտքցիին ըսէ միայն “Նապուքօ” եւ քարիւղ: Մեր ըսածներուն վկաները Իրաքի քրիստոնեաներն են...Ամէն գնով պէտք է ձախողեցնել այս դաւադրութիւնը, որ իր մէջ կը կրէ Հայոց երկրորդ ցեղասպանութեան մը ծրագիրին սերմերը: Ասիկա ընելու համար անհրաժեշտ է ժողովրդային դիմադրութիւն եւ շարժում: Շարժում մը, որ չդադրի այս արձանագրութիւններուն վաւերացումով, դիմադրութիւն մը, որ ըլլայ յարատեւ:

ԺԱՔ Յ. ՅԱԿՈԲԵԱՆ