ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ - ՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ ՄԻՋԻՆ ԲԱՆԱՁԵՒՈՒՄ

Հայաստանի Հանրապետութեան Սահմանադրական դատարանը երէկ յայտարարեց Հայաստան-Թուրքիա արձանագրութիւններուն սահմանադրականութիւնը: Դատարանի եզրակացութիւնը սակայն, ներառած է յստակ վերապահումներ, երկկողմ յարաբերութիւններու ընթացքին արձանագրութիւններու հիման վրայ պայմանագիրներու կնքումի եւ այդ շրջագիծին մէջ քաղաքականութեան կիրարկման սահմանադրական սահմանափակումներ, որոնք կ՛ընդգծեն այս արձանագրութիւններուն մէջ թրքական մեկնաբանութեան վտանգները:

Նախ` այդ վերապահութիւններուն ամէնէն հիմնական բաժինները.

Ա.- Նշուած արձանագրութիւններով ստանձնուող փոխադարձ պարտաւորութիւնները` միջազգային իրաւունքի սկզբունքներին համապատասխան, ունեն բացառապէս երկկողմանի միջպետական բնոյթ եւ չեն կարող վերաբերել ու տարաբնոյթ յղումներով վերագրուել որեւէ երրորդ կողմի:

Բ.- Յիշեալ արձանագրութիւններով ստանձնուող երկու յստակ պարտաւորութիւնները` «...հաստատել դիւանագիտական յարաբերութիւններ» եւ «...բացել ընդհանուր սահմանը», ունեն փոխպայմանաւորուած ելակէտային նշանակութիւն: Հետեւաբար, այդ արձանագրութիւններում ամրագրուած միւս բոլոր պարտաւորութիւնները միջազգային իրաւական ուժ կարող են ունենալ Հայաստանի Հանրապետութեան եւ Թուրքիայի Հանրապետութեան միջեւ փաստացի սահմանի բաց լինելու եւ որոշակի դիւանագիտական յարաբերութիւնների առկայութեան դէպքում:

Գ.- Միջպետական յարաբերութիւններում չեն կարող մեկնաբանուել ու կիրառուել այնպէս, որը կը հակասի Հայաստանի Հանրապետութեան սահմանադրութեան նախաբանի դրոյթներին եւ Հայաստանի անկախութեան մասին հռչակագրի 11-րդ կէտի պահանջներին:

Առաջին կէտը յստակօրէն կը հաստատէ, որ ղարաբաղեան թղթածրարը կամ աւելի ճիշդը այս պարագային հայ-ազրպէյճանական բանակցութիւնները որեւէ ձեւով չեն կրնար առնչուիլ այս արձանագրութիւններուն: Անոնք ունին բացառապէս երկկողմանի միջպետական բնոյթ: Երրորդ կողմի ակնարկութիւնը ուղղակի Ազրպէյճանին կը վերաբերի պարզագոյն տրամաբանութեամբ:

Երկրորդ կէտով ըսուածը այն է, որ այս արձանագրութիւններուն գործնական երկու բաժինները դիւանագիտական յարաբերութիւններու հաստատումն ու Հայաստանի ապաշրջափակումն են: Առանց այս երկուքի իրականացման, արձանագրութիւններով նշուած մնացեալ պարտաւորութիւնները պարզապէս գործադրելի չեն կրնար ըլլալ: Այս կը վերահաստատէ արդէն առանց նախապայմաններու միջպետական յարաբերութիւններու ձեռնարկման հայկական կողմի մօտեցումը:

Իսկ երրորդի պարագային, եթէ նախաբանի հիմնադրոյթները կրնան տարաբնոյթ մեկնաբանութեան տեղի տալ, ապա Անկախութեան հռչակագիրի 11-րդ կէտը, հետեւեալն է.-«Հայաստանի Հանրապետութիւնը սատար է կանգնում 1915 թուականի Օսմանեան Թուրքիայում եւ Արեւմտեան Հայաստանում Հայոց ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչման գործին»:

Տակաւին շատ նիւթ պիտի հրապարակուի Սահմանադրական դատարանի որոշումը մեկնաբանող: Այս կէտերուն նշումը այս հանգրուանին բաւարար են հաստատելու, որ արձանագրութիւններուն սահմանադրականութեան համապատասխանութիւնը որոշելով հանդերձ, Սահմանադրական դատարանը իրաւական եզրաբանութիւններով կ՛արգելակէ թրքական նախապայմաններուն ընդառաջ հայկական կողմին որեւէ քայլ առնելը:

Արձանագրութիւններուն դէմ ծաւալած քաղաքական ընդդիմութեան բարձրաձայնած մտահոգութիւնները, որոնք կը վերաբերէին թրքական նախապայմաններուն` որոշ չափով տեղաւորուած են Սահմանադրական դատարանին հրապարակած վճիռին մէջ: Սահմանադրական դատարանը հանդէս եկած է Հայաստանի նախագահին ուղերձն ու արտաքին գործոց նախարարին ստորագրած փաստաթուղթերը համադրելով: Ձեւով մը ստորագրուածին եւ վերապահութիւններուն միջին բանաձեւումը կատարելով:

Ըստ պաշտօնական ընթացակարգին, արձանագրութիւններուն թղթածրարը, սահմանադրական համապատասխան վճիռով կը յղուի խորհրդարան: Քաղաքական պայքարը` արձանագրութիւններու վաւերացման դէմ, կը տեղափոխուի Ազգային ժողով:

Կ՛ուղղուինք դէպի հայկական եւ թրքական կողմերուն միջեւ սկսող վաւերացման պարանաձգութեան հանգրուան: